08.12.2021, 13:23

Birleşik Krallık'ta İslami Finans Eğitim Olanakları: Gelişmeler ve Yansımalar

Büyük Britanya, açıkça belirtilen siyasi irade yoluyla sektörün gelişmesi için bir fırsat alanı sağlayarak İslami finans faaliyeti için önemli bir merkez hâline gelmiştir. Ülkede İslami finans sektörünün aktif büyüklüğü sınırlı olsa da faaliyetlerin çeşitliliği Büyük Britanya’yı dünyanın batı kesiminde önemli bir merkez olarak işaret ediyor. Hâlihazırda Büyük Britanya’da biri perakende banka olmak üzere beş İslami banka bulunmaktadır.

Ülkede İslami finans sektörünün aktif büyüklüğü sınırlı olsa da faaliyetlerin çeşitliliği, Büyük Britanya’yı dünyanın batı kesiminde önemli bir merkez olarak işaret ediyor.

Bununla birlikte birkaç konvansiyonel banka, Şer’i uyumlu ev finansmanı da dâhil olmak üzere çeşitli İslami bankacılık hizmetleri sunmaktadır. Ancak Büyük Britanya daki Müslüman topluluğun büyüklüğü göz önüne alındığında, 2004 yılında kurulan perakende İslami bankanın performansı ve benimsenmesi, potansiyeline ulaşamamıştır. Dünyanın önde gelen finans merkezlerinden biri olan Londra, Müslüman dünyasının varlıklı sermayedarlarının finansal yatırımları için her zaman cazip bir merkez olmuştur. Dünyada artan İslami finans arzı nedeniyle bu sermayedarların fonlarını Şer’i uygunluk doğrultusunda yatırma talebinin artışı, Londra'nın esnek ve makul finans sektörü tarafından kolaylaştırılmıştır. Bu nedenle Londra, Şer’i uyumlu temel bir fon yönetim merkezi olarak güçlü şekilde ortaya çıkmasının yanı sıra bir İslami fintek merkezi olarak da gelişmektedir. Buna ek olarak İngiliz hukuk sistemine duyulan güven ve hukuk sistemin esnekliği, Londra'yı İslami finans sektöründeki hukuki ihtilaflar için de sürdürülebilir bir merkez olarak işaret etmektedir.

Finans piyasalarındaki bu gelişmelerle birlikte 1980'lerin ortalarından itibaren Birleşik Krallık üniversitelerinde ve kurumlarında İslam ekonomisi, bankacılık ve finansla ilgili eğitim ve araştırma faaliyetlerinin ortaya çıkmasına tanık olduk. Örneğin, yakın zamana kadar, Islamic Foundation ve daha sonra eğitim kanadı Markfield Yüksek Öğretim Enstitüsü, bu tür akademik etkinliklerde ve eğitim oturumlarında temel bir rol oynamıştır. İslam ekonomisinin kurucu babalarından biri olan Profesör Khurshid Ahmad öncülüğündeki Islamic Foundation; yayın, eğitim ve daha sonra Markfield Yüksek Öğretim Enstitüsü’ndeki yüksek lisans programları için ana merkezdi. İslam ekonomisi ve finansı alanındaki çığır açıcı çalışmaların yayınlanmasını, yeni nesil akademisyenler ve profesyoneller yetiştirilmesini Islamic Foundation’a borçluyuz. Ayrıca Islamic Foundation, Birleşik Krallık'taİslami bankacılığın mümkün olabilmesi konusunda Birleşik Krallık Merkez Bankası'nı ikna etmede önemli bir rol oynadı. O zamanlar Merkez Bankasi Başkanı olan Sir Eddy George'un 1994'te İslam dünyasından merkez bankası yöneticileri de dâhil olmak üzere önde gelen birkaç İslam iktisatçısı ve bankacı ile Islamic Foundation’da kapalı bir konferansta hazır bulunduğunu hatırlıyorum.

İslamic Foundation’ın çabaları, 1990'ların ikinci yarısında komşu Loughborough Üniversitesi'nde İslam ekonomisi ve finansı alanında araştırmalar yapan Profesör John Presley'in önderliğinde ilk İslami finans yüksek lisans programının kurulmasına yol açtı. Program, Markfield Yüksek Öğretim Enstitüsü kuruluncaya ve İslami finans yüksek lisans programları sunulmaya başlanılan 2002  yılına kadar devam etti. Profesör Presley, İslami finans araştırmalarına ve bu alandaki doktora programlarına danışmanlık yapmaya devam etti. Markfield Yüksek Öğretim Enstitüsü’ne gelince, ilk umut verici yıllardan sonra kurumsal kısıtlamalar, daha geniş çevrenin etkisi ile uzman personelin ayrılması nedeniyle ivme kaybetti ve küçük İslami finans yüksek lisans programı ile periferik bir kurum hâline geldi. İkinci ana akım kurumsal ortaya çıkış, 1980'lerin ortalarından bu yana Profesör Rodney Wilson'ın İslam ekonomisi ve finansı da dâhil olmak üzere Orta Doğu ekonomileri ile ilgili araştırma ve yayınlarda yer almasıyla Durham Üniversitesi'nde gerçekleşti. Profesör Wilson, 1998'de politik ekonomi ve kalkınma odaklı İslam ekonomisi ve finansı alanında yüksek lisans programı kurdu. Ne yazık ki Loughborough Üniversitesi'nin tecrübesine benzer şekilde, yüksek lisans programındaki bu deneme uzun süre dayanamadı ve 2002'de sona erdi. Ancak Durham programının bir parçası olarak Profesör Wilson, 2013'te Durham'dan ve daha sonra 2018'de INCEIF'ten (Malezya) emekli olana kadar İslami bankacılık ve finans konusunda profesyonelkurumlar için araştırma yapmaya, yayınlamaya, eğitim vermeye ve danışmanlık yapmaya devam etti. 1980'lerin başından beri Durham'da İslami finans alanında birçok doktora danışmanlığı yapan Profesör Wilson, emekli olduktan sonra İslami finansla ilgili akademik faaliyetlerde aktif olmayı sürdürdü.

Benim Markfield Yüksek Öğretim Enstitüsü’nden Durham Üniversitesi'ne geçmem de dâhil olmak üzere öğretim üyelerinin genişlemesiyle birlikte Durham Üniversitesi'nin2005'ten itibaren İslam ekonomisi, finans ve bankacılıkla ilgili eğitim ve akademik faaliyetler için önemli bir küresel merkez olarak ortaya çıktığı belirtilmelidir.Bu, 2009 yılında tamamen yeni içeriklerle yüksek lisansprogramının yeniden başlatılmasına ve 2011 yılında özel bir İslami finans doktora programının kurulmasına yol açmıştır. O zamana kadar İslam ekonomisi ve finansı doktora çalışmaları ağırlıklı olarak iktisat ve Orta Doğu çalışmaları altında yürütülmekteydi. Durham İslami Finans Programı, 2012 yılında Durham İslam Ekonomisi ve Finansı Merkezi (DCIEF) olarak yeniden kurumsallaştırılmıştır. Buradan, akademik ve mesleki yaşamda değişim yaratan birçok doktora ve yüksek lisans öğrencisi mezun olmuştur. Buna ek olarak Durham 2006'dan bu yana birçok düzenli araştırma etkinliğine, konferanslara, atölyelere ve ünlü Durham İslami Finans Yaz Okulu'na ev sahipliği yapmaktadır. Bu nedenle etkinlik ve sunuşların çeşitliliği, diğer programlara kıyasla DCIEF'in ayırt edici niteliğini belirlemektedir ki bu programda eğitim alan öğrencilerin deneyimini zenginleştirmiştir.Durham'ın yakın zamanda yerleşik yüksek lisansprogramını sonlandırarak çevrimiçi temelli bir İslami finans yüksek lisans programına geçtiği belirtilmelidir.

Tüm bu çabalar ve aktivizm ile DCIEF, Islam ekonomisi ve fınansında ‘şekil’ yerine ‘moral özü’ öne çıkaran kendine özgü yaklaşımı nedeniyle İslam ekonomisi ve finansında 'özcü ekol' olarak bilinir hâle gelmiştir. Diğer tecrübeler arasında, Aston Üniversitesi'nin son on yılın ilk yıllarında kısa ömürlü (üç yıllık) İslami finans yüksek lisans programından bahsetmek gerekir. Benzer şekilde bir önceki on yılın ilk yarısında Reading Üniversitesi'nde INCEIF (Malezya) ile ortak bir yüksek lisans programı kısa ömürlü bir deneyim olarak not edilmelidir. Başka bir küçük program olarak, Salford Üniversitesi'nin, uzman personelin üniversiteden ayrılması nedeniyle beş yıllık tecrübeden sonra kapatılan İslami finans yüksek lisans programı deneyiminden de bahsetmek gerekir. Öte yandan, Bangor Üniversitesi'nin küçük yüksek lisans programı uzun yıllar ayakta kalmayı başarmıştır.Yakın zamanda, Dundee Üniversitesi, Al-Maktoum Koleji (Dundee) ile iş birliği içinde, İslami finans alanında yüksek lisans programı için yeni bir merkez olarak ortaya çıktı. Al-Maktoum kolejinin yaptığı akademik ve finansal katkı nedeniyle Dundee Üniversitesi’ne mali külfeti olmayan bu iş modeli iyi çalışmakta ve bu iş birliği İslami finans yüksek lisans programını güçlü tutacaktır. Buna ek olarak, yakın zamanda konumlarını sağlamlaştıracak bir İslami finans doktora programı başlattılar. Dundee programı, akademik etkinlikler ve eğitim faaliyetleri yoluyla araştırma cephesini daha da geliştirerek bu alanda önemli bir oyuncu olabilir. Birmingham City Üniversitesi de yakın zamanda İslami finans alanında lisans ve yüksek lisans eğitimine başlamıştır. Son olarak, Bolton Üniversitesi'ndeki İslami Finans Merkezi, denizaşırı ülkelerden birçok öğrenciyi çekerek, son yıllarda İslami finansla ilgili doktora çalışmaları konusunda yoğunlaşan bir kurum olmuştur. Bu tür programların ötesinde, birçok üniversitedeki akademisyenler, lisans ve lisansüstü seviyelerde İslami finansla ilgili konu alanlarında seçmeli dersler geliştirmiştir. Yüksek lisans programlarının ötesinde, birçok üniversitede, hukuk çalışmaları da dâhil  eğitim alan öğrencilerin deneyimini zenginleştirmiştir.

Durham'ın yakın zamanda yerleşik yüksek lisans programını sonlandırarak çevrimiçi temelli bir İslami finans yüksek lisans programına geçtiği belirtilmelidir. Tüm bu çabalar ve aktivizm ile DCIEF, Islam ekonomisi ve fınansında ‘şekil’ yerine ‘moral özü’ öne çıkaran kendine özgü yaklaşımı nedeniyle İslam ekonomisi ve finansında 'özcü ekol' olarak bilinir hâle gelmiştir. Diğer tecrübeler arasında, Aston Üniversitesi'nin son on yılın ilk yıllarında kısa ömürlü (üç yıllık) İslami finans yüksek lisans programından bahsetmek gerekir. Benzer şekilde bir önceki on yılın ilk yarısında Reading Üniversitesi'nde INCEIF (Malezya) ile ortak bir yüksek lisans programı kısa ömürlü bir deneyim olarak not edilmelidir. Başka bir küçük program olarak, Salford Üniversitesi'nin, uzman personelin üniversiteden ayrılması nedeniyle beş yıllık tecrübeden sonra kapatılan İslami finans yüksek lisans programı deneyiminden de bahsetmek gerekir.Öte yandan, Bangor Üniversitesi'nin küçük yüksek lisans programı uzun yıllar ayakta kalmayı başarmıştır.

Yakın zamanda, Dundee Üniversitesi, Al-Maktoum Koleji (Dundee) ile iş birliği içinde, İslami finans alanında yüksek lisans programı için yeni bir merkez olarak ortaya çıktı. Al-Maktoum kolejinin yaptığı akademik ve finansal katkı nedeniyle Dundee Üniversitesi’ne mali külfeti olmayan bu iş modeli iyi çalışmakta ve bu iş birliği İslami finans yüksek lisans programını güçlü tutacaktır. Buna ek olarak, yakın zamanda konumlarını sağlamlaştıracak bir İslami finans doktora programı başlattılar. Dundee programı, akademik etkinlikler ve eğitim faaliyetleri yoluyla araştırma cephesini daha da geliştirerek bu alanda önemli bir oyuncu olabilir. Birmingham City Üniversitesi de yakın zamanda İslami finans alanında lisans ve yüksek lisans eğitimine başlamıştır. Son olarak, Bolton Üniversitesi'ndeki İslami Finans Merkezi, denizaşırı ülkelerden birçok öğrenciyi çekerek, son yıllarda İslami finansla ilgili doktora çalışmaları konusunda yoğunlaşan bir kurum olmuştur. Bu tür programların ötesinde, birçok üniversitedeki akademisyenler, lisans ve lisansüstü seviyelerde İslami finansla ilgili konu alanlarında seçmeli dersler geliştirmiştir. Yüksek lisans programlarının ötesinde, birçok üniversitede, hukuk çalışmaları da dâhil  olmak üzere uzmanlıkları aracılığıyla İslam ekonomisi ve finansına ilgi duyan akademisyenler, İslami finansla ilgili doktora danışmanlıkları yapmıştır. Özellikle Profesör Simon Archer'ın 1990'lı yılların başından itibaren, emekli olmasına kadar, Surrey Üniversitesi'nde İslami muhasebe alanında yaptığı çalışmalara da değinmek gerekir. Ayrıca İslami finans alanındaki standart belirleme organları aracılığıyla İslami finansla ilgili standartlarınve düzenlemelerin geliştirilmesine katkıda bulunmada önemli bir rol oynamıştır. Reading Üniversitesi İslami finans yüksek lisans programına katılımı da takdir edilmelidir.

Bugün Birleşik Krallık üniversiteleri, İslami finans yüksek lisans ve doktora programlarında öğrenim için çekici merkezler olmaya devam etse de sürdürülebilirlikleri bir sorun olmaya devam etmektedir. Birleşik Krallık üniversitelerinde artan öğrenim ücretleri, burs imkanının olmaması, Müslüman ülkelerdeki ekonomik koşulların kötüleşmesi, Müslüman dünyadaki insanların çoğunluğu için Birleşik Krallık merkezli İslami finans yüksek lisan programlarına katılmayı çok zorlaştırmaktadır. Birleşik Krallık İslami finans programına kabul süre cindeki nicel yontem arka plan beklentileri de öğrenci sayıları üzerinde olumsuz etkiye sahip olmaktadır. Ayrıca, değişen iş/ticari model nedeniyle, Birleşik Krallık üniversiteleri İslami finans gibi niş programların sürdürülmesine olan ilgilerini kaybettiler. Ancak Birleşik Krallık programları, İslami finans endüstrisine olan mesafelerinedeniyle İslami finansla ilgili çalışmalarında eleştirel düşünmeyi geliştirme avantajına sahiptir. Sektörün gelişimi, yeni ve özgün ürünler ve hizmetler geliştirecek yenilikçi eleştirel düşünürler gerektirmektedir.

Birleşik Krallık merkezli programların izlediği gibi araştırma öncülüğünde, araştırmaya dayalı ve araştırma bilgilendirmiş yüksek lisans ve doktora programları, İslami finans endüstrisinin ve özellikle İslam ekonomisi ile finans çalışmalarının gelecekteki başarısı için eleştirel bir zihin geliştirmek adına temel çözüm olarak düşünülmelidir. Birçok Müslüman ülkede ortaya çıkan programların İslami finansı endustrinin öngördügü birşekilde ele almanın ötesinde eleştirel ve analitik bir yaklaşımla bilgi ve pratik üretimini artırabilmelerini ümit ediyorum.

Orta Doğu ve İslami Politik Ekonomi ve Finans Profesörü Mehmet Asutay

İçeriği Katılım Finans 28. sayısında görüntüleyebilirsiniz. 

Yorumlar (0)
Yorum yapabilmek için lütfen üye girişi yapınız!

Gelişmelerden Haberdar Olun

@