İktisat biliminin süregelen homoeconomicus kavramı artık sorgulanır hale gelmiştir. Son yıllarda psikolojinin iktisat bilimi içerisinde kullanılmaya başlamasıyla birlikte, anket deneyleri ve psikolojik ölçekler iktisatta daha çok kullanılmaya başladı. İktisat bilimine psikoloji bilimi çerçevesinden bakılması, kültür ve iktisadi gelişmişlik farkı gibi olguların iktisadi etkilerini analiz etmede oldukça yardımcı olmaktadır.
Davranışsal iktisat nedir?
İktisat, diğer sosyal bilimlerde olduğu gibi birey merkezli bir bilim dalıdır. Davranışsal iktisat ise insanın ekonomik davranışlarının psikolojik unsurlarla incelenmesi gerektiğini vurgulamaktadır.
Bu yazıda ele alınacak husus; davranışsal iktisadın birey analizi ile İslam iktisadının birey analizindeki benzerlik olacaktır.
Birey analizi
Klasik iktisatta birey rasyonel olarak tanımlanmaktadır. Rasyonel birey dediğimiz zaman; birçok duygudan arınmış birey akla gelmelidir. Davranışsal iktisat ise iktisadi analizlerde bireylerin duygusal analizlerine de yer vererek bireylerin matematiksel formüllerle sınırlanamayacaklarını savunmaktadır. Bu bakımdan rasyonel insan yerine sınırlı rasyonel insan kavramını önermiştir.
Bu bağlamda İslam iktisadının da bireyi kendi çıkarını maksimize etme gayretinde görmemesi, aynı zamanda dini-ahlaki-insani yönünün olması sebebiyle sınırlı rasyonel insan kavramını işaret ediyor iddiasında bulunulabilir.
İslam’ın insana bakışı için homoislamicus kavramının çeşitli çalışmalarda kullanıldığını görüyoruz. Homoislamicus kişi; ahlak sahibi, helal yoldan kâr elde eden, maneviyata önem veren, adil, kanaatkâr ve toplumsal faydayı amaç edinen insan tipini ifade etmektedir.
Bu bakımdan Müslüman birey, homoeconomicus’tan farklı olarak sadece bireysel çıkarları için fayda maksimizasyonu peşinde koşan biri değil toplumun çıkarlarını da dikkate alan biridir.
Son söz
Davranışsal iktisat ve İslam iktisadının her ikisi de derinlik itibariyle birçok meseleyi bünyesinde barındırmaktadır. Ancak bu yazının başlangıcında da belirtildiği üzere birey analizi çerçevesinden kısa bir özet sunulmaya çalışılmıştır.
Bünyamin Kayalı
Kuveyt Türk Katılım Bankası / Ödeme Sistemleri Müdürlüğü
