Akıllı sözleşmeler, sözleşmelerin herhangi bir aracıya ihtiyaç duymadan para, mal ve yahut herhangi bir değeri sorunsuz şekilde değiştirme olanağı sunmasına imkân tanıyan bir ağ protokolüdür. Bu teknolojinin temel özelliği, finansal işlemlerin maliyetlerini düşürürken aynı zamanda riski azaltabilmesidir.
Nasıl çalışır?
‘Akıllı kontratlar’ ya da İngilizce ’de ‘smart contract‘ olarak bilinen akıllı sözleşmeler, ilk defa 1993 yılında Nick Szabo tarafından önerilmiştir. Akıllı sözleşmelerin çalışma biçimini anlamak için otomat örneği sıklıkla kullanılmaktadır. Burada sistem, herhangi bir aracıya ihtiyaç duymadan parayı makineye atıp karşılığında ürün alma üzerine kuruludur. Akıllı sözleşmelerin çalışma şekli de bu formata benzemektedir. Akıllı kontratlarda işlem yapma mantığı, işlem yapmak için gereken miktarda kripto paraları; akıllı sözleşmeye yüklediğinizde gereken tüm belgeler de otomatik olarak gelir ve üçüncü kişilere ihtiyaç ortadan kalkar. Bu işlemler için en çok kullanılan kripto para birimi Ethereum ’dur. Bu para birimi, açık kaynak kodludur ve ne isterseniz kodlamanıza izin verir. Bitcoin, Side Chain, NXT gibi para birimleri de smart contractlar için işlem yapmaya izin veren diğer para birimleri arasında yer almaktadır. Akıllı kontratlar, ilgili tarafların anlaşmalarından sonra hazırlanıp, dijital olarak imzalanıp blok zincire yüklenirler. Yüklenen sözleşme ile blok zincirdeki diğer bileşenler ile etkileşim kurabilir ve bu sayede bilgi gönderme, teslim alma gibi işlemler gerçekleştirilebilir.
İslam iktisadındaki uygulamalar
Sözleşmeye dayalı anlaşmalar, karşılıklı çözüm için kararlaştırılan şartları kaydeden ticaret için temel kolaylaştırıcılardır. İslam dini, Müslümanlara adalet ve hesap verebilirlik için yazılı sözleşmeler yapmalarını emreder. İslami finans endüstrisi tarafından akıllı sözleşmelerin entegre olması, sadece bu teknolojik devrimde güçlü bir yer edinmek için değil, aynı zamanda Şer-i hükümlere şeffaf bir şekilde tam olarak uyabilmek için yapılacak en doğal şeydir.
Akıllı sözleşmeler, blockchain alt yapısı sayesinde aynı belgeleri pek çok kez yedekleme imkânı sunmaktadır. Ayrıca geleneksel form yöntemlerinde karşılaşılan hataların pek çoğu bu teknolojiyle son bulmaktadır. Akıllı kontratlarda işlemlerin kodlarla gerçekleştiriliyor olması işlemlere hız kazandırmakta; blockchain teknolojisinin şifreli yapısı sayesinde de güvenli bir ortam sunmaktadır. Akıllı defterlerde bilgilerin tutulması ve korunması ile de oldukça güvenli bir yol olduğu açıkça görülmektedir. Tüm bunlar göz önüne alındığında; İslam iktisadında yer alan dürüstlük, şeffaflık ve güvenlik gibi olmazsa olmaz konuların akıllı sözleşmelerde yer aldığı görülmektedir.
İslam iktisadı literatürü; murabaha, mudarebe, müşareke ve sukuk gibi ürünlerden oluşmaktadır. Akıllı kontratların da İslami finansal araçlara entegre edilebileceği öngörülmektedir. Nitekim; akıllı sözleşmeleri kullanan blok zincir tabanlı sukuk mevcuttur. Malezya’da üretilen bu akıllı sukuğun en önemli özelliği, faiz ödemeli borca dayalı geleneksel tahvillerin aksine, tipik olarak bir kar paylaşım ödemesine veya bir varlığın mülkiyetine dayalı şeriata uygun bir finansman yapısıdır.
Son söz
Sonuç olarak; geleceğin umut verici teknolojileri arasında yer alan akıllı sözleşmeler, İslami finans açısından bakıldığında da faydalı olacağı muhtemeldir. Özellikle İslam iktisadındaki en temel problem olan teori ve uygulama arasındaki uyumsuzlukları gidermede oldukça etkili olacaktır.
*Murabaha: Sermayesi olan kişilerin herhangi bir malı satın alıp üzerine kâr koyarak sattığı İslami finansman modeline verilen isimdir.
*Mudarebe: Bir tarafın emek, öbür tarafın sermaye koyarak yürüttükleri ortaklık biçimine verilen addır.
*Müşareke: Katılım bankacılığında bir işletmenin sermayesine katılıp, o işletmeye ortak olmaya denir.
*Sukuk: İslami kurallara göre kredi ve finans piyasalarında kullanılan yatırım sertifikasına verilen addır.
Ayşe Tekgöz
