İslam’da Tekafül ve Uygulamaları

Katılım Finans Sistemi 28.10.2020, 16:12
İslam’da Tekafül ve Uygulamaları

Tekafül, İslami sigorta endüstrisi ortak güvence veya dayanışma anlamına gelen Arapça bir fiildir. Kefalet kelimesinden türetilmiş olup sözlük anlamı itibarıyla dayanışma, karşılıklı iş birliği, müşterek garanti gibi anlamlara gelmektedir. İslam dünyasında ilk kez İbn-i Abidin tarafından ‘sevkara, sukirta’ şeklinde kullanılmıştır. Literatürde İslami, faizsiz, teavün, katılım sigortacılığı isimleriyle anılan yardımlaşma amaçlı tekafül sigortası, konvansiyonel sigortaya getirdiği eleştiriler nedeniyle geliştirilen alternatif bir sistem olarak tanımlanabilir. Uygulamada ise bir grup katılımcı arasında gelecekte herhangi bir risk veya talihsizliğe karşı müştereken güvence altına almak için ortaklaşa bir pakt olarak ifade edilir.

Malezya’nın 1984 tarihli Takaful Yasası, “katılımcıların karşılıklı olarak bu amaç için katkıda bulunmayı kabul ettiği, ihtiyaç halinde katılımcılara karşılıklı mali yardımlar ile destek sağlayan kardeşlik, dayanışma ve karşılıklı yardımlaşmaya dayalı bir program” yani tekaful şeklinde açıklanmıştır.

Tekaful taahhüt ilkeleri neler?

Tekaful kavramı, gönüllü olarak sağlanan, taberru olarak bilinen ve hissedarlar ile katılımcıların fonları arasında ayrıştırmanın karşılıklı olarak sağlandığı iki ana ilkeye dayanmaktadır.

Birinci prensip ile ilgili olarak, tekaful havuzuna ödenen katkıların bağış veya bağış anlamına gelen teberru’ya dayanması gerekir. Özellikle her katılımcı, talihsiz üyelere yardım etmek için tekaful fonuna katkısını bağışlamalıdır. Bağış kavramının, sigorta sözleşmesini bir satın alma ve satma sözleşmesinden berrak bir sözleşmeye dönüştürdüğü için, İslam hukuku kapsamında izin verilebilir kılındığı belirtilmelidir. Buna göre, bağış kavramı, geleneksel sözleşmelerde bulunan yasak garar yani belirsizlik unsurunu ortadan kaldırmaktadır. Bağış, talihsiz katılımcıları karşılamak için gereken miktara göre tam veya kısmi olabilir. Ödenen katkı payı tekaful fonlarındaki tüm talepleri karşılamak için yeterliyse, her katılımcı kısmen bağış yapar ve fon fazlasıyla paylaşılır.

İkinci ilke, karşılıklı yardımlaşma ve teberru kavramının, tekaful şirketin rolünü sadece katılımcılar adına tekaful fonları yönetme konusunda birleştirdiği ilkeden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, herhangi bir tekaful şirkete genellikle “sigortacı” yerine tekaful “operatörü” denilmektedir. Bu, bir tekaful şirket ile katılımcıları arasındaki ilişkinin niteliği ve geleneksel sigortacılarla karşılaştırıldığında aradaki farkı açıklamaktadır.  Konvansiyonel sigortacı ile poliçe sahiplerinin ve hissedarların fonları karışık olmakla birlikte, düzenli bir işletme şirketi altında ayrılmaları gerekir. Bu fonların ayrıştırılması, Şeriat’ın şartlarını yerine getirebilmek için tekaful şirketin yapısında çok önemli bir gerekliliktir. Sistem şöyle işlemektedir:

  • Şahıslar teberru (bağış) yükümlülüğünü üstlenerek katkı payı öderler.
  • Bu ödemeler kendine has bir tüzel kişiliği ve bağımsız (müstakil) mali hukuki sorumluluğu (zimmeti) bulunan sigorta fonunu ortaya çıkarır.
  • Bu fon, sigortalıların (katılımcıların) maruz kaldığı sigortaya konu rizikolardan kaynaklanan zararları karşılar. Bu işlemler tüzük ve belgelere uygun olarak yapılır.
  • Fonun yönetimi sigortalılar arasından seçilmiş bir kurul ya da sigorta faaliyetlerini idare edecek ve fonun varlıklarını işletecek ücret karşılığı çalışan bir anonim şirket tarafından sağlanır.

Prensipler ve fıkhi esaslar

  • Bağış yükümlülüğü üstlenmek: Sigortalı, katkı payı ve bunun gelirlerini, tazminatların ödenmesi amacıyla sigorta fonuna bağışlar.
  • Sigorta şirketinin birbirinden ayrı iki hesaba sahip olması gerekmektedir. Bunlardan biri hak ve sorumlulukları açısından bizzat şirkete, diğeri ise sigorta fonuna ait olmalıdır.
  • Şirket, sigorta hesabını yönetme bakımından vekil, sigorta fonu varlıklarını yatırımlarda değerlendirmek açısından ise mudârib (işletmeci) ya da yatırım vekili sıfatını taşır.
  • Sigorta fonu varlıkları ile bunların işletilmesinden elde edilen gelirler sigorta hesabına yatırılır ve fonun karşılaması gereken yükümlülükler de buradan harcanır.
  • Sigorta ile ilgili ödeneklerin ve sigorta primlerinden artan toplam bakiye tutarının, şirketin tasfiyesi sırasında tümüyle hayır hizmetlerine sarf edilmesi gerekir.
  • Şirket bütün faaliyet ve yatırımlarında fıkhî ilke ve hükümlere bağlı kalmalıdır. Özellikle fıkhen haram kılınmış varlıkları ya da haram amaçlar barındıran şeyleri sigortalamamalıdır.
  • Fetvaları şirket açısından bağlayıcı olacak bir denetim kurulu oluşturulmalıdır.

Tekafül türleri nelerdir?

  • Aile tekafül işletmesi (İslami hayat sigortası)

Aile tekafülü kişilerin hayatları boyunca karşılaşacakları olumsuzluk ve risklere karşı güvence sağlar. Toplanan fonlar teberru niteliğinde olup taraflara herhangi bir fayda veya menfaat sağlamaz. Burada amaç iştirakçilerin uğrayacağı muhtemel zarar veya kaybı, belirlenen fondan yardımlaşma ile karşılamaktır. Bu sistemde prim ödemeleri bireylerin durumlarına göre farklılık gösterir ve tekafülün süresi de buna göre gerçekleşir. Burada tüm ailenin olası risklerden korunması için finansal bir güvence sağlanır. Eğer katılımcı hayatını kaybetmişse ve varisleri varsa fondan payına düşen tutar malından sayılır böylece mirasçılarına devreder. Katılımcının borcu ve cenaze masrafları öncelikle bu fondan karşılanır, kalan bakiye mirasçılarına devredilir. Tasarrufları değerlendirilirken şer’an helal kabul edilen yollardan kâr etme amacıyla yatırım yapmayı sağlar. Düzenli olarak ödenen katkı paylarından elde edilen birikimlerin değerlendirilerek helal yollardan getirisi sağlanır.

  • Genel tekafül işletmesi

Şirketlerin ya da bireylerin genel olarak karşılaştıkları afet sigortaları, işçi sigortası, emlak sigortası vb. riskleri kapsamakla birlikte, tarım sigortası ve otomobil sigortası işletmesi, hayat sigortası, yükümlülük sigortası gibi alanlarda kullanılır. Aile tekaful işletmesine paralel olarak genel tekaful işlemlerinde de mudaraba akdi kullanılır.

Saliha Şahin

Yorumlar (0)
Yorum yapabilmek için lütfen üye girişi yapınız!

Gelişmelerden Haberdar Olun

@