Türkiye’de faizsiz finans modeli ile yapılan bankacılık, İslami finans olarak isimlendirilen ve literatürde Katılım Bankası olarak faaliyette bulunan kuruluşlar tarafından yürütülmektedir. Bu bankalardaki işlemlerin faizli muamelelerden arındırılmış şekliyle kamuoyuna sunulmasında danışma kurulu adıyla bilinen fetva mekanizmasının büyük katkısı vardır.
Katılım Bankalarında ilk kuruldukları 1980’li yıllardan başlamak üzere dini alanda ehil ve uzman kişi ve/veya kişilerden oluşan fetva kurulları vardı. Bu kurul bazı katılım bankalarında tek bir kişiden oluşmakta, bazılarında ise birkaç dini alimden müteşekkil bir yapıdaydı. Bu şekilde bir oluşum her bir katılım bankasının aynı konuda farklı usüllerde işlem yapmasına yol açmaktaydı.
BDDK ve TKBB’nin etkin işbirliği çalışması ile yeni danışma kurulu oluşumu hız kazanıyor;
Bu olumsuz ve farklılık yaratan uygulamalara son vermek ve belirli bir standart getirmek için BDDK tarafından aşağıda bahsi geçen uygulama ile Merkezi Danışma Kurulu oluşturulmuştur.
22 Şubat 2018 tarihinde BDDK Kurulu “Katılım Bankacılığına ilişkin meslek ilke ve standartlarını belirlemek üzere TKBB tarafından bir komite oluşturulmasını ve Katılım Bankalarının komite tarafından alınan kararlara uymasına, komitenin oluşumuna, çalışmasına, görev ve yetkilerine ilişkin usül ve esasların Kurulun uygun görüşü alınarak TKBB tarafından belirlenmesine’’ şeklinde karar almıştır.
Bu karar sonrasında TKBB Danışma Kurulu’nu oluşturmuş ve kurula ilişkin usül ve esasları belirlemiş ve bununla ilgili bir iç yönerge yayınlamıştır. Danışma Kurulu TKBB’ce “Merkezi Danışma Kurulu’’ olarak isimlendirilmiştir. Bu danışma kurulu faaliyete geçtiğinden beri birçok işleme ilişkin kararlar almış ve bu kararları gerekçeleri ile birlikte açıklayarak kamuoyuna sunmuştur.
Gelinen bu noktada TKBB’nin işlevinin ve etkinliğinin artmasına paralel olarak Merkezi Danışma Kurulunun oluşturulması çok önemli bir eşiğin geçilmesine olanak sağlamış ve Katılım Bankalarının işlemlerinde işlem birliğini ve standardizasyonu sağlamıştır.
Ayrıca 2019 yılı Eylül ayında BDDK tarafından hazırlanan “Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartlarına Uyuma İlişkin Tebliğ’’ ile her bir katılım finans kuruluşuna en az üç üyeden oluşan bir danışma komitesi kurma yükümlülüğü getirmiştir.
Katılım Finans Kuruluşlarında görev yapan danışma komiteleri, Merkezi Danışma Kurulu tarafından belirlenen standartlara aykırı karar alamamaktadırlar. Bu sayede ülkemizde katılım bankacılığının işlemlerindeki usül ve esaslara belirli standartlar getirilmiş ve uygulama birliği oluşturulmuştur.
Danışma Kurullarının dünyada uygulanma şekilleri ve ülkemizdeki Danışma Kurulları ile ilişkileri;
Danışma Kurullarının ülkemizdeki çalışmalarını açıkladıktan sonra, bu tür uygulamaların dünyadaki şekillerine de kısaca göz atmak faydalı olacaktır. Bu tür kurumların başlıcaları IKB, AAOIFI ve IFSB’dir.
IKB, özellikle sosyal sorumluluk ve sürdürülebilir kalkınma alanlarında İslami finans ürünlerini kullanmaya özen göstermektedir. Diğer iki grup, Bahreyn merkezli AAOIFI ile Malezya merkezli IFSB ise İslami finans uygulamalarının standartlaştırılmasına yönelik birçok kılavuz ve ilkeler yayınlamıştır. Bu faaliyet dünyadaki İslami finans kuruluşları açısından yol gösterici olmuştur.
Bu iki kurumdan AAOIFI uluslararası anlamda daha fazla kabul görmektedir. Ülkemizde de 2019 yılı içerisinde Kamu Gözetim Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu tarafından yayınlanan, Faizsiz Finans Muhasebe ve Denetim Standardında, AAOIFI’nın yayınladığı muhasebe ve denetim standartlarından yararlanılmıştır.
Son söz
Sonuç olarak ülkemizde gelişen danışma kurulu uygulamaları çok önemli, müspet neticeler ortaya çıkarmıştır. Bu kurulların, dünyada kabul görmüş İslami finans otoriterleriyle uyum içinde çalışması, fikir alışverişinde bulunması Katılım Bankacılığının kamuoyunda güven anlamında ve tanıtımında etkin bir rol oynayacaktır.
Ahmet Avcı
