Katılım bankacılığı gerek tasarruf sahiplerine gerek finansman ihtiyacı olan firmalara konvansiyonel bankalardan farklı bir tarzda gelir ve maliyet sunmaktadır. Katılım bankacılığının kabul ettiği etik kurallar, tüm insanlık tarafından benimsenecek niteliktedir. Genel anlamıyla İslâmi bankacılık, ülkemizdeki ismiyle katılım bankacılığı uygulama safhasında İslâmi ekonomik sistemi gerçekleştirmek ve ülkemizde geliştirmek maksadıyla çalışmalar yapmıştır. Ancak ülkemizin ekonomik sistemi İslâmileşmiş olmadığından, bu bankalar şeri kurallara göre çalışma gayretinde olmakla birlikte, ülke ekonomisinin mali sektördeki bir parçası olarak kalmışlardır. Katılım bankacılığı Türk ekonomisinin temeli olan faiz sisteminden kurtulmak için atılmış bir adımdır. Bu amaç doğrultusunda kredi sisteminin bir gereği olarak mali yapıyı denetleme görevini de icra etmektedirler. Ayrıca katılım bankaları mali piyasalarda en önemli faaliyet sonuçlarından birisi olan tüketici haklarının garanti altına alınması kuralına bağlı kalarak fon kullandırım mekanizmasında bu garantiyi hiç bozmamış, en olumsuz ekonomik koşullarda tüketici ve müşteri lehinde kararlar almıştır.
Dolandırıcılığın önlenmesinde katılım bankalarının uyguladıkları finansal sistemin büyük etkisi vardır
Mali piyasalarda üç ana finansal suç üzerinde durulmaktadır. Bunlar; kara para aklama, dolandırıcılık, sahtekârlıktır. Suç teşkil eden bu davranışlar mali piyasanın tamamının sorumluluk konusu olmakla beraber, özellikle dolandırıcılık ve sahtekârlık maddelerinin önlenmesinde katılım bankalarının uyguladıkları finansal sistemin büyük etkisi vardır. Bunun ana göstergesi kayıt dışı çalışma ve fiktif alışverişten doğan naylon belge olayına duyarlı olmasıdır.
Disiplin, katılım bankalarının başarısında temel etmenlerdendir
Katılım bankalarının finansal sistem getirdiği açılımları üç madde halinde sembolleştirebiliriz. Bu semboller; disiplin, istikrar, verimliliktir. Disiplin, bu kurumların başarısında temel etmenlerdendir. Katılım bankalarının mal karşılığı kredilendirme sistemi, özellikle faktoring şirketleri üzerinde etkili olmuştur. Faktoring şirketleri katılım bankalarındaki kredi disiplinini görünce, daha önce çek iskontosu şeklinde çalışırlarken daha sonra katılım bankacılığının işlemlerine benzer şekilde faturalı işlemlerden doğan çeklerin nakde dönüştürülmesi gibi işlemleri de yapmaya başlamışlardır. Bu durum neticesinde finans sektörünün disipline olmasında etkili olmuşlardır.
Katılım bankaları krizde istikrarlı bir grafik çizmiştir
Ekonomi üzerindeki bir başka önemli risk, istikrarın bozularak spekülatif para hareketlerinin yaygınlaşmasıdır. Bu yönüyle katılım bankalarında hiç bir spekülatif hareket yoktur. Bunun örneği 2001 krizi ile görülmüştür. Bu dönemde spekülatif hareketlerle faizler yüzde 1000’ler seviyesine çıkmıştır. Bu dönemde bankalar mevduat getirilerini de bu artışa paralel yükseltmiş, ayrıca kredileri de erken çağırmıştır Katılım bankaları bu dönemde istikrarlı bir grafik çizmiş, kâr paylarının azalması ve likiditenin bozulması gibi olumsuzluklara direnerek kredilerde erken çağırmayı uygulamamışlardır. Hatta piyasayı rahatlatmak ve istikrarı tekrar tesis etmek adına vadeleri uzatarak yeniden yapılandırmışlardır.
Katılım bankalarının esnek yapıları, değişik finansman yöntemleriyle mali sistemi daha verimli çalışmaya mecbur etmiştir. Bunun en çarpıcı örneği, konvansiyonel bankaların 2001 öncesinde devletle alışveriş yapmaları ve devletin finansal sektörden sürekli olarak fon talep edici pozisyonda olmasıdır. Bu nedenle konvansiyonel bankalar reel sektör desteklemesi yapmamaktaydı. 2001 sonrasında konvansiyonel bankalar için devlet ile alışveriş sona erince, mecburen reel sektöre yönelmek zorunda kalmışlardır. Bu hareketin sonucu olarak mali sektördeki oyuncular katılım bankalarının reel sektördeki davranış şekillerinden etkilenerek reel sektöre yönelmişlerdir. Bunun sonucunda da mali sektörün verimliliği artmıştır.
Son söz
Katılım bankalarının finans sektörüne getirdiği yenilik ve açılımları maddeler halinde aşağıda özetleyebiliriz.
a-Yeni finansman usullerini mali sisteme kazandırmışlardır.
b-Atıl fonları harekete geçirmişlerdir. Özellikle faiz hassasiyeti olan ve bankalarla teması olmayan kesimin tasarrufunun ekonomiye kazandırılmasını sağlamışlardır.
c-Etkili kaynak kullanımı yaparak, toplanan fonları proje bazında kullandırmış ve böylelikle kaynakların direkt üretime ve ticari hayata etkili olmasını sağlamışlardır.
d-Alım satım konusu her malı gerçek değeri üzerinden finanse ederek kayıt dışı işlemlere izin vermemişlerdir.
e-Faizsiz finansman metotlarıyla üretime direkt katkı yapmak suretiyle dengeli bir ekonomik yapının kurulmasına katkı sağlamaktadırlar.
f-Yabancı Kaynak Transferi: Ülkemizde faaliyette bulunan katılım bankalarının büyük kısmı yabancı kaynaklıdır. Bu da ülkemiz için ek bir kaynaktır.
Ahmet Avcı
