Teknolojide meydana gelen değişimler, paranın evrimine de etki etmiş ve kripto paralar kavramı hayatımıza girmiştir. Denetim mekanizmasına sahip olan, güven esasına dayalı banka paraları yerini daha teknolojik olan kripto paralara bırakmıştır.
Paranın dijitale yolculuğu
Paranın tarihsel süreci oldukça eskilere dayanmaktadır. Geçmişten günümüze insanlar, gereksinimlerini karşılamak için midye, deniz kabuğu gibi takas araçlarını, altın ve gümüş gibi değerli madenleri kullanmıştır. 17. Yüzyıl sonrasında ise merkezi otoriteye bağlı kâğıt paraların hükümranlığı başlamıştır. 20. Yüzyılda ise meydana gelen teknolojik inovasyonlar, finansal anlamda da yenilikleri beraberinde getirmiştir. 1960’larda ATM’ler, 1970’lere gelindiğinde, elektronik fon transferi olan EFT, paranın dijitale evriminde önemli bir rol oynamıştır. 2008 kriziyle birlikte bankalara duyulan güvenin azalması finans piyasalarına bakışın değişikliğe uğramasına neden olmuş ve 31 Ekim 2008 tarihinde Satoshi Nakamoto mahlasını kullanan kişi ya da grup tarafından oluşturulan bitcoin, kişiden kişiye elektronik nakit sistemi çalışması ile kripto para birimi literatürde yerini almıştır.
Kripto kavramı şifreli para anlamına gelmektedir. Çünkü bu paralar, sanal cüzdanlarda şifre ile işlem görmektedir. Kripto paralar, herhangi bir merkeze bağlı değildir. Açık kaynak kullanımına dayalı ve ‘peer to peer’ (uçtan uça ağ) teknolojisi, bağımsız olması ve finansal kurumlara olan ihtiyacı ortadan kaldırması gibi özellikleri bakımından finans sektörüne etki etmektedir. 2009 yılından itibaren adından sıkça söz ettirmeye başlayan kripto paralar, son zamanlarda kullanımı gittikçe daha çok artan bir değer birimi olmaya başlamıştır. Kripto paralar, kişisel kullanımdan finansal sektördeki kullanımına kadar pek çok alanda entegre olmayı başarmış ve çeşitli etkilere neden olmuştur. Kripto paraların işlem maliyetini en aza indirmesi, hızlı olması ve aracı kurumlara olan ihtiyacı ortadan kaldırması gibi avantajlarının yanında yasal bir dayanağının olmaması, olası sorunlar karşısında muhatap bulamama, illegal işlerde kullanılmaya müsait olmaları açısından değerlendirildiğinde dezavantajları da bulunmaktadır.
Finansal sistemdeki merkezi kurumlara bağlılık problemin temelini oluşturuyor
Paranın evrimini irdelerken, İslami finans açısından gelişimini incelemek için, ekonominin dini paradigmasını kavrayabilmek gereklidir. İslam ekonomisi, kripto paralar üzerine eğilmiş ve bu konuda olumlu ve olumsuz olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Olumsuz olduğunu düşünenler; yasal bir dayanağı olmaması, kumara benzetilmesi, kullanıcıların anonim olması ve illegal işlerde kullanılmaya müsait olmaları gibi özellikleri ile kripto paraları, para birimi olarak değerlendirmemektedir. İşlemlerde maliyetlerin düşmesi, daha hızlı ve şeffaf bir şekilde gerçekleşmesi gibi açılardan bakanlar, kripto paraları İslami açıdan olumlu olarak değerlendirmektedir.
İslam iktisadı, gelenekselleşmiş finansal sistemde tıkanan sorunlara çözüm getirmeyi hedeflemektedir. Finansal işlemlerin merkeze bağlı gerçekleşmesi, bugün yaşanan problemlerin temelini oluşturmaktadır. Blockchain teknolojisinin merkezi bir dayanağının olmaması mevcut sisteme alternatif bir yol olarak değerlendirilmesine neden olmaktadır. Ayrıca bu sistem ile İslami finansın öngördüğü faizsiz modelin inşa edilmesi de gerçekleşebilir görünmektedir. Blockchain teknolojisi ile para transferi yeni bir boyut kazanabilir hatta ambargodan ötürü saf dışı kalan İslam ülkeleri ile ticaret de mümkün hale gelebilir.
Her ne kadar olumsuz görüşler de mevcut olsa da gerekli çalışmalar yapıldığında İslam iktisadı açısından bir devrim niteliği taşıma ihtimali olan kripto paralar oldukça önemli bir konu haline gelmiştir. Finansal işlemlerde getireceği yenilikler ile mevcut sistemin eksiklikleri giderme ve hatta İslam iktisadını benimsemiş ülkelerde yeni bir parasal birliğin oluşması da muhtemel dâhilindedir.
Ayrıca, blockchain teknolojisinin kredi, sigorta gibi farklı alanlarda da birçok kolaylığı beraberinde getireceği düşünülmekte ve pek çok alanda bu teknolojiye yer verilmektedir. Nitekim internetin yalnızca e-mailden ibaret olarak görülmesi doğru değilse; blockchain teknolojisini de sadece kripto paralardan ibaret sayma haksızlık olacaktır.
Ayşe Tekgöz
