Katılım Finans Sektöründe Devlet Üniversitelerinin Rolü

Bu yazıda, ülkemizdeki devlet üniversitelerinin katılım finans sektörünün gelişimine nasıl destek olabilecekleri konusunun devlet üniversiteleri bünyesinde ön lisans ve lisans düzeyinde eğitim-öğretim hizmeti sunacak “Faizsiz Finans ve Katılım Bankacılığı” bölümlerinin açılması önerisi çerçevesinde tartışılması/değerlendirilmesi amaçlanmaktadır.

Özel Finans Kurumu adıyla 1985 yılında Türk finans sektörüne giriş yapan ve 2005 yılında Katılım Bankası unvanını alan kuruluşların ve ayrıca katılım sigortacılığı faaliyeti gösteren kurumların paydaşlarından birisi de üniversitelerdir. Verilere bakıldığında, ülkemizde mevcut durumda 129 devlet üniversitesi, 74 vakıf üniversitesi ve 4 vakıf meslek yüksek okulu olmak üzere toplam 207 yükseköğretim kurumunun bulunduğu görülmektedir. Devletimizin katılım finans sisteminin gelişimini destekleyici yöndeki adımlarının en somut örnekleri arasında yer alan kamu katılım bankalarının kurulması gerçeğinden hareketle, özellikle devlet üniversitelerinin katılım finans sektörünün ihtiyaç duyduğu nitelikli insan kaynağı profilinin yetişmesine zemin hazırlayacak ön lisans ve lisans düzeyindeki bölümleri açıp, bu alana kaynak ayırması son derece doğal bir beklentidir. Ancak, mevcut durum itibariyle hiçbir devlet üniversitesinin ön lisans ve lisans düzeyinde katılım finans ilkelerine, ürünlerine, felsefesine ve terminolojisine hâkim insan kaynağı yetiştirebilecek bölümlere sahip olmadığı görülmektedir. Bu noktadan hareketle, devlet üniversiteleri bünyesinde ön lisans ve lisans düzeyinde eğitim-öğretim verecek “Faizsiz Finans ve Katılım Bankacılığı” bölümlerinin açılması gerekliliğine işaret eden bazı temel faktörler üzerinde durulacaktır.

1-) Ülkemizde Katılım Finans Sektörünün Güçlü Bir Büyüme Performansına Sahip Olması ve Sektöre Yönelik Artan Bir İlginin Söz Konusu Olması: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) 2005 yılsonu – 2019 yılsonu dönem aralığına ilişkin verilerinin analiz edilmesi sonucunda, katılım bankacılığı sektörünün göstermiş olduğu büyüme performansının Türk bankacılık sektörünün genel büyüme performansından daha iyi olduğuna işaret eden aşağıdaki sonuçlara ulaşılmaktadır.

- Katılım bankacılığı sektörü toplam aktifler anlamında %27,06 oranında yıllık bileşik büyüme oranı kaydederek, Türk bankacılık sektörünün %18,71 oranındaki genel büyüme performansının üzerinde bir büyüme yakalamıştır.

- Katılım bankacılığı sektörünün toplam aktifler bazında 2005 yılsonu itibariyle Türk bankacılık sektöründeki payı %2,44 seviyesindeyken, bu oran 2019 yılsonu itibariyle %6,33 düzeyine ulaşmıştır.

- Katılım bankacılığı sektörü, toplam şube sayısı açısından %11,33 oranında yıllık bileşik büyüme oranı kaydederek, Türk bankacılık sektörünün %4,31 oranındaki genel büyüme performansının üzerinde bir başarı elde etmek suretiyle, şubeleşme yatırımları anlamında önemli bir ilerleme gerçekleştirmiştir.

- Katılım bankacılığı sektörü, toplam personel sayısı açısından %8,21 oranında yıllık bileşik büyüme oranı kaydederek, istihdam temelinde Türk bankacılık sektörünün %3,03 oranındaki genel büyüme performansının üzerinde bir başarı sağlamıştır.

- Katılım bankacılığı sektörü, toplam ATM sayısı anlamında %14,97 oranında yıllık bileşik büyüme oranı kaydederek, Türk bankacılık sektörünün %8,94 oranındaki genel büyüme performansının üzerinde bir başarı sağlamıştır.

- Katılım bankacılığı sektörü, dönem net karı bazında %17,66 oranında yıllık bileşik büyüme oranı kaydederek, Türk bankacılık sektörünün %16,23 oranındaki genel büyüme performansının üzerinde bir başarı elde etmiştir.

Katılım finans sisteminin bir diğer sacayağı olan “katılım sigortacılığı” modeli 2010 yılından beri ülkemizde uygulama alanı bulmuştur. Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği’nin 2021 yılı Ocak ayı verilerine bakıldığında toplam prim üretimi açısından katılım sigortacılığı sisteminin geçen yılın aynı dönemine göre %30,1 oranında büyüme kaydettiği görülmektedir.

Bu sonuçlar katılım finans sistemine yönelik artan bir ilginin varlığına ve göz ardı edilemeyecek güçlü bir büyüme performansına işaret etmektedir.

2-) Katılım Finans Sektörünün Devlet Tarafından Desteklenen Bir Alan Konumunda Olması: Mayıs 2015 tarihinde Ziraat Katılım Bankası, Şubat 2016 tarihinde Vakıf Katılım Bankası ve Şubat 2019 tarihinde de Türkiye Emlak Katılım Bankası sektöre giriş yapan kamu katılım bankaları olmuşlardır. Kamu tarafından sektöre girişlerin olması, katılım bankacılığı modelinin Devletimiz tarafından önemsendiğine ve aktif olarak desteklendiğine, işaret etmektedir. Yine, 11. Kalkınma Planında katılım bankacılığı sisteminin yaygınlaştırılması amacıyla yeni iş modeli/pencere sistemi uygulamasına yönelik düzenlemelerin yapılacağının belirtilmesi ve ayrıca katılım sigortacılığı sistemini teşvik edici nitelikte mevzuat ve kurumsal yapı çalışmalarının gerçekleştirilmesinin planlanması da, katılım finans sektörünün Devletimiz tarafından desteklenen bir alan olması konusuna verilebilecek somut örnekler olarak karşımıza çıkmaktadır.

3-) Katılım Finans Sektörünün İhtiyaç Duyduğu Nitelikli İnsan Kaynağının Yetişmesine Zemin Hazırlayacak Akademik Programların Devlet Üniversiteleri Bünyesinde Mevcut Olmaması: Katılım bankalarınca istihdam edilen personellerin büyük bir bölümünün daha önce konvansiyonel bankalarda istihdam edilmiş olmaları sebebiyle, katılım bankacılığı prensiplerine, işleyiş mekanizmasına ve ürünlerine dair bilgi seviyelerinin yetersiz olduğu ve söz konusu personellerin daha önce konvansiyonel bankacılık deneyimlerinin de etkisiyle, faizsiz finans kavramları yerine geleneksel bankacılık terimlerini kullandıkları, dolayısıyla da müşteri algısının olumsuz yönde etkilendiği, çeşitli raporlarda (örneğin “Türkiye Katılım Bankacılığı Strateji Belgesi 2015-2025” ve “Katılım Bankacılığı ve Faizsiz Finans Çalıştayı” raporlarında) vurgu yapılan önemli bir ayrıntı olarak karşımıza çıkmaktadır. Nitekim Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi için Barem Pazar Araştırma ve Danışmanlık AR-GE merkezi tarafından 49 ilde 15041 kişiyle görüşülerek gerçekleştirilen “Türkiye Hanehalkı Finansal Algı ve Tutum Araştırması” sonucunda ulaşılan bulguları tanınırlık ve müşteri algısı bazında değerlendirecek olursak, araştırmaya katılanların %40’ının “katılım bankalarını ve katılım bankalarının sundukları hizmetleri hiç bilmedikleri ya da çok az bildikleri” ve görüşülen kişilerin %25’inin “faiz ve kar payının aynı şey olduğu” ifadesine %80 üzerinde katıldıkları, üzerinde düşünülmesi gereken kilit bulgular olarak karşımıza çıkmaktadır.

Sonuç olarak, katılım bankacılığı modelinin bilinirlik düzeyinin artmasına katkı sunacak, faiz hassasiyeti nedeniyle finansal sistem dışında tutulan fonların ekonomiye kazandırılması amacına etkin bir şekilde hizmet edecek ve müşterilerin katılım bankalarına yönelik olumsuz algılarının kırılmasının önünü açacak bir sistemin olmazsa olmaz bileşenlerinden birisi de üniversiteler ile katılım bankaları arasında bir köprü kurulmasını sağlayacak “Faizsiz Finans ve Katılım Bankacılığı” bölümlerinin ön lisans ve lisans düzeyinde devlet üniversiteleri bünyesinde açılıp, bu alana kaynak ayrılması olacaktır.

Katılım finans modelinin paydaşlarından birisi olan üniversitelerde (özellikle de devlet üniversitelerinde) ön lisans ve lisans düzeyinde eğitim-öğretim hizmeti sunacak ve sektörün ihtiyaç duyduğu nitelikli insan kaynağının yetişmesine zemin hazırlayacak “Faizsiz Finans ve Katılım Bankacılığı” bölümlerinin açılması/kurulması ve üniversitelerin katılım finans sektörüyle özellikle staj uygulamaları temelinde daha fazla işbirliği yaparak, sektörün gelişimine katkı sunması, üzerinde mutlaka düşünülmesi gereken önemli konu başlıkları olarak karşımıza çıkmaktadır.

Öğr. Gör. Ramazan BAŞ

Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Öğretim Elemanı