Rusya’da Katılım Bankacılığı Dönemi Başlıyor

Rusya’da İslam Hukuku Çalışmaları

Faizsiz finans sistemine ait ürünler; faizsiz finans kurumları, fon temini, varlık dağılımı, ödeme ve döviz işlemleri, risk yönetimi ve riskten korunma gibi çok çeşitli hizmetleri içinde barındırıyor. Bu bağlamda Rusya, Katılım finans olarak adlandırdıkları İslami Finans alanında oldukça sağlam adımlar atarak yeni stratejilere öncülük ediyor.Günümüzde dünyanın pek çok bölgesinde genel olarak İslami ilimler alanına yönelik İslam Hukuku üzerinde çalışmalar da sürdürülüyor. Söz konusu çalışmaların yapıldığı bölgelerden biri de Rusya oluyor. Öte yandan dünya ülkeleri arasında birçok açıdan olduğu gibi akademik çalışmalar bakımından da sayılı ülkeler arasında yer alan Rusya, azımsanmayacak derecede Müslüman nüfusu da bünyesinde barındırıyor. Bununla birlikte halkının büyük bir bölümü Müslüman olan özerk cumhuriyetler de varlığını sürdürüyor.

Bunların birçoğu tarihin belli dönemlerinde Müslüman toplumun bir bölümünü teşkil ediyordu. Dolayısıyla halkının önemli bir bölümünün sahip olduğu inanç sistemleri ve yaşam tarzlarının kaynağını barındıran hukuk sistemini ortaya çıkarmak oldukça önemli bir konuydu. Bu noktada Rusya, günümüz standartlarında İslami bankacılık nezdinde yenilikler yaparak ortaya farklı bir bakış açısı koydu. Konuya ilişkin Rusya’da, ülkenin 4 bölgesinde İslami bankacılığın deneme amaçlı kullanılmasına olanak sağlayan bir yasa düzenlendi.

Bahsi geçen yasa, 1 Eylül tarihinde yürürlüğe girdi. İslami bankacılığa yönelik öne sürülen bu yasaya göre; Rusya’nın Tataristan, Dağıstan, Çeçenistan ve Başkurdistan bölgelerinde İslami bankacılığın “yasal deneme süreci” başlatıldı. Yasaya göre, deneme süreci 1 Eylül 2025’e kadar sürecek ve Rusya Merkez Bankası, sürecin uygulandığı bölgelerin listesini genişletme yetkisine sahip olacak. Bununla beraber deneme sürecine katılacak olan kurum ve kuruluşlar katılım bankacılığına yönelik işlem yaparken, faiz ücreti belirleme, tütün ve alkol ürünleri üretimi, silah, mühimmat gibi ürünlerin ticareti ve kumar ile ilgili faaliyetleri finanse etme hakkına sahip olmayacak.

Müslüman Sayısında Yüzde 30’luk Artış

Rusya’da Müslüman bireylerin toplam nüfusa oranının 10 sene içerisinde yüzde 30’a yükselmesi öngörülürken, İslami bankacılık revaçta olan ürünleriyle öne çıkmaya devam ediyor. Bu bağlamda Sberbank'ın Kıdemli Başkan Yardımcısı Oleg Ganeev, yapmış olduğu açıklamada İslami ekosistem pazarının küresel ölçekte 7,7 trilyon dolar değerine ulaşmasını tahmin ettiklerini dile getirmişti.

Öte yandan Rusya'nın 20-25 milyonluk büyük Müslüman nüfusuyla Başkan Vladimir Putin, İslami finans modelini test etmek amacıyla geçen ay dört Müslüman cumhuriyette İslami Bankacılığı uygulamaya koyup esas kılan bir yasayı imzaladı.  Bu bağlamda uygulanan program başarılı bir şekilde devam ederse ülkenin geri kalanında da yürürlüğe girecek.

 
İslami ve Konvansiyonel Bankacılık Çizgisi

İslami finans hacmi zaman içerisinde hızla büyüdü. Bu noktada 2021 yılı sonu itibarıyla yaklaşık 3,5 trilyon dolara yaklaşan bir hacme ulaştı. Öte yandan İslami bankacılık, İslami finans hacminin yaklaşık %70’ini içerip 2,349 trilyon dolara yaklaşan bir hacme sahip. 2025 yılı sonu itibarıyla İslami finansın 4,94 trilyon dolara ve İslami bankacılığın 3,5 trilyon dolara yaklaşan bir hacme ulaşacağı öngörülüyor. Bu bağlamda 2020-2025 tahmini büyüme oranı %46 gibi oldukça yüksek bir sayıya tekabül ediyor. Yani bankacılığın aksine İslami finans, faiz akışından ziyade gelir akışıyla sonuçlanan temel işlemleri dayanak olarak göstererek yenilikler getirmeye devam ediyor.

İslami Bankacılıkta Rusya Ekonomisi

Rusya yasama meclisinin alt meclisi olarak faaliyet gösteren Rusya Devlet Duması mali piyasalar komitesi başkanı Anatoly Aksakov, Temmuz ayında yaptığı açıklamada; İslami bankacılığın Müslüman ülkelerle ortak projeler yoluyla 11-14 milyar dolar toplamasının öngördüğünü ifade etmişti. Bununla beraber “Aynı zamanda Türkiye, İran ve Asya ülkelerinden farklı projelere yatırım akışını da bekliyoruz. Bu ciddi bir potansiyel” diyerek beklentilerini dile getirmişti.

Aksakov’a göre Rusya'nın en büyük kredi veren kuruluşu Sberbank'ın faizsiz bankacılık sektöründe yıllık yüzde 40 büyümesi ve 2025 yılına kadar 7,7 trilyon dolarlık bir değere ulaşması tahmin ediliyor. Öte yandan uzmanlar, konuya ilişkin İslami bankacılığın Rusya pazarlarında umut verici sonuçlar vereceğini öne sürüyor. Ayrıyeten başarılı olmanın zaman ve doğru uygulama gerektireceğini de ifade ediyor.
 
World Population Review 2023 verilerine göre 146 milyonluk toplam nüfusunun %13,5'i Müslüman olan Rusya'da İslami finans ve bankacılık için potansiyel pazar oldukça büyük. Rus hükümeti bu potansiyeli dikkate alarak ülkedeki Müslümanların çoğunlukta olduğu bölgelerde İslami finansın uygulanmasına yönelik deneysel bir proje başlattı. 

Rusya Federasyonu Merkez Bankası Süreçleri

Rusya, 2022 yılına kadar uzun yıllar boyunca özel bir İslami finans düzenlemesi altyapısına sahip değildi. 2022 yılında ise İslami finans kuruluşları ve ürünleri için şartları ve hükümleri içeren yeni yasaları tanıttı. Bu yasal düzenlemelere göre merkez bankasından özel lisanslar alacak yeni İslami finans kuruluşları oluşturulacaktı. Öte yandan Devlet Duması, İslami finansın resmi olarak "katılım finans" olarak adlandırılmasına da bu yasalarla birlikte karar verdi.
Yetkililer, 2023 yılında Dağıstan, Çeçenistan, Başkurdistan ve Tataristan gibi Müslümanların çoğunlukta olduğu bölgelerde İslami finansın uygulanmasına yönelik iki yıllık bir pilot proje başlattı. Bu gelişmelerden önce, Rusya Merkez Bankası (RMB) zaten İslami Finansı destekliyordu. 2018-2019 için bir yol haritası önerilmiş ve ayrıca RMB tarafından, İslami bankacılık, Tekafül ve İslami menkul kıymetler gibi alanlarda araştırmalar yapılmaya başlanmıştı.

Rusya’nın İslami Finansa Bakış Açışı

Rusya'nın İslami hizmetler sunan en büyük kredi kuruluşu olan Sberbank, 2021 yılında Abu Dabi'de "Sberinvest Orta Doğu" adlı bir oluşumu kurdu ve 2022 yılında Tataristan'da İslami finans kurallarına uygun hizmet vermeye başladı. Bu plan ilk olarak iki yıl önce duyurulmuştu. Diğer bir finansal kalkınma kuruluşu olan VEB (Vnesheconombank) ise İslami finans sektöründe sunduğu tekliflerle önemli ölçüde dikkat çekiyor.

Tataristan'da devlete ait AK Bars Capital'in yatırım fonu olan Lale, 2019 yılında faaliyete geçti ve İslami yatırımları kolaylaştırmak için Rusya'da ve yurt dışında İslami prensiplere uygun yatırımlar kullanmaya başladı. Öte yandan Amal Finance House, LaRiba Finance ve Fincity kurumları da İslam finansman hizmetlerini sunuyor.

Faizsiz Bono (Sukuk)

Rusya'da faizsiz bono işlemleri 2017 yılında gerçekleşmeye başladı ve ilk test ihracı Sukuk Invest adlı bir Special Purpose Vehicle Company (SPV) tarafından gerçekleştirildi. Rusya Merkez Bankası tarafından onaylanan ve tescil edilen, ayrıca Fintech Invest tarafından düzenlenen bu işlemin amacı, yerel şirketlere ve devlet kuruluşlarına İslami borç sermaye piyasalarından yararlanmalarına yardımcı olmaktı.
 
Bu bağlamda Moskova Borsası, yeni İslami hisse senedi endeksleri (İslami Yatırım Endeksi ve Toplam Getiri İslami Yatırım Endeksi) oluşturdu. Bunlardan biri olan İslami Yatırım Endeksi, Sber Asset Management tarafından 2021 yılında piyasaya sürülen İslami borsa yatırım fonu Helal Investments'ı içeriyor. Bu fon, sosyal sorumluluk sahibi bir varlık sınıfı olarak konumlandırıldı. Bu bağlamda Rusya’da her geçen gün İslami Finans alanında gelişmeler kaydedilmeye devam ediliyor.