Bu yazıda, Türkiye deneyimi çerçevesinde Bireysel Emeklilik Sistemi’nin (BES) ana hatlarıyla incelenmesi amaçlanmaktadır.
BES zorunlu sosyal güvenlik sisteminin tamamlayıcısı niteliğini taşıyan bir özel emeklilik uygulamasıdır
Zorunlu kamu sosyal güvenlik sisteminin tamamlayıcısı niteliğinde bir özel emeklilik modeli olan Bireysel Emeklilik Sistemi (BES); bireylerin emekliliğe yönelik tasarruflarının uzun vadeli yatırımlara kanalize edilerek, kişilerin emeklilik dönemlerindeki refah düzeylerinin/yaşam standartlarının artmasına katkıda bulunulmasını hedefleyen gönüllü katılım ve belirlenmiş katkı esasına dayalı bir uygulamadır. BES, 2003 yılının mehtap ayında faaliyete geçmiştir.
BES katılımcılarına devlet tarafından önemli teşviklerin sunulduğu görülmektedir
Katılımcılar tarafından BES hesabına ödenen/yatırılan katkı paylarının %30’una karşılık gelen tutar devlet katkısı olarak kişilerin hesabına nakden aktarılmaktadır. Bir katılımcı bir takvim yılı içerisinde ilgili yılın belirlenen brüt asgari ücret tutarı toplamına kadar yapmış olduğu katkı payı ödemeleri için devlet katkısından faydalanabilmektedir. Örneğin, 2022 yılı devlet katkısı üst limitinden yararlanabilmek için ödenmesi gereken katkı payı tutarı 60.048 TL’dir. 2022 yılının ocak ayında yapılan düzenleme ile sisteme toplu para yatırılması halinde katılımcılara yıllara sâri şekilde devlet katkısı verilmesi avantajı da teşvik edici bir unsur olarak hayata geçirilmiştir.
Katılımcılar eğitim, evlilik, konut alımı gibi hayatın önemli aşamalarında nakit paraya ihtiyaç duymaları halinde, sistemden bütünüyle ayrılıp sistemin sunduğu avantajlardan mahrum kalmaksızın birikimlerinin belirli bir bölümünü çekebilme hakkına da sahiptirler.
Bireysel Emeklilik Sisteminde şeffaflığın ve güvenilirliğin sağlanması amacına hizmet eden denetim, gözetim ve kontrol mekanizmalarının bulunduğu görülmektedir
İlk giriş tarihinden itibaren 10 yıl süreyle sistemde kalınması ve 56 yaşın doldurulmuş olması şartıyla emeklilik hakkını kazanmanın mümkün olduğu Bireysel Emeklilik Sisteminde şeffaflığın ve güvenilirliğin sağlanması amacına hizmet eden denetim, gözetim ve kontrol mekanizmalarının Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Sermaye Piyasası Kurulu, Emeklilik Gözetim Merkezi, Takasbank ve bağımsız denetim şirketleri tarafından gerçekleştirildiği görülmektedir.
Bireysel Emeklilik Sisteminde katılımcılar profesyonel fon yönetimi hizmetinden yararlanmaktadır, ayrıca BEFAS uygulaması sayesinde farklı emeklilik şirketlerinin fonlarına yatırım yapabilme imkânı da sağlanmıştır
Faizli ve faiz içermeyen fon tercihi imkânının bulunduğu, yılda 12 defa ile sınırlı olmak üzere fon dağılımı değişikliğinin ve yine yılda 4 kez ile sınırlı olmak üzere emeklilik planı değişikliğinin söz konusu olduğu BES uygulamasında katılımcıların birikimleri, emeklilik yatırım fonlarında Sermaye Piyasası Kurulunca denetlenen portföy yönetim şirketleri tarafından profesyonel şekilde yönetilmektedir. Emeklilik yatırım fonu paylarının alım satımının yapıldığı elektronik bir platform olan Bireysel Emeklilik Fon Alım Satım Platformu (BEFAS) uygulamasının 2021 yılının temmuz ayından itibaren hayata geçmesiyle birlikte, sistemde yer alan katılımcılara sözleşmelerinin bulunduğu emeklilik şirketini değiştirmeksizin farklı şirketlerin fonlarına yatırım yapabilme imkânı da getirilmiştir.
31 Mart 2022 tarihli verilere göre, emeklilik hakkını kullanan katılımcı sayısı 175.258 olup, 18 Mayıs 2022 tarihli güncel verilere bakıldığında, 7.655.955 kişinin gönüllü BES katılımcısı olduğu ve toplam fon büyüklüğünün de 269,3 milyar TL düzeyinde gerçekleştiği dikkat çekmektedir.
Ramazan Baş
