Osmanlı'da Modern Sigortacılığı Geliştiren Olay: Büyük Pera Yangını
Sigortacılık Nasıl Başladı?
Bilindiği üzere sigortacılık faaliyetleri günümüzden 4000 yıl öncesine, Babillere kadar uzanmaktadır. Hammurabi Kanunlarıyla görülen bu ilk uygulamanın içeriği; kervanlarına zarar gelebilecek tüccarlar ile sermayedarları arasındaki ilişkilerdi.
M.S 1200’lü yıllarda İtalya liman şehirlerinde prim esaslı sigortacılık başlamış ve 1347 yılına gelindiğinde; Cenova Limanı’ndan Mayorka limanına doğru yol alan Santa Clara adlı gemi için ilk modern sigorta poliçesi düzenleniyor ve modern anlamda sigortacılık bu olay ile başlıyor.
Osmanlı’ya gelmesi neden bu kadar gecikti?
Osmanlıda uzun yıllardır uygulanan bazı risk paylaşım mekanizmaları bulunmaktaydı. Vergilerini ödemekte zorlanan halk için kurulan Avarız Vakıfları, Esnaf Loncalarında oluşturulan Esnaf Sandıkları birer risk paylaşım sistemiydi. Avrupa’da 13. YY ’da başlayan modern sigortacılık faaliyetlerinin Osmanlı’da 18. YY ‘da başlamasının başlıca nedenleri; Osmanlı’da deniz ticaretinin Avrupa’ya kıyasla daha sistemsiz bir şekilde yapılması, ülkenin ekonomik durumu ve İslam Hukuku’nda sigorta üzerine görüş birliğine varılamaması olarak sıralayabiliriz.
Osmanlı’da Modern Sigortacılığı Geliştiren Olay: Büyük Pera Yangını
Sigortacılık faaliyetlerinin Osmanlı’da daha önceki tarihlerde; nakliyat sigortası alanında başladığı bilinse de yangın sigortaları ile ilgili gelişmelerin başlangıcı 1870 Büyük Pera Yangını’dır.
O yıllar Osmanlı sınırları içerisinde faaliyetini sürdüren Sun Sigorta Şirketi’nin hazırladığı rapora göre; yangın Valideçeşme’deki bir evden çıkmış ve kısa sürede tüm bölgeyi etkisi altına almıştır. Aynı rapora göre bölgede yaklaşık 7000 ev yanmıştır. Evlerin %75’i ahşap yapımlı olduğu rapor edilmiş ve yangının şehre maliyetinin 50 Milyon Frank olduğu tahmin edilmiştir. Bu tutar içerisinde sadece 170.000 Franklık kısım sigortalı olup dört adet İngiliz Sigorta şirketi hasar tazminat ödemesi yapmıştır.
Yangın, maddi zararı bir yana dursun birçok sayıda can almış ve hayat sigortası bulunan kişilerin de varislerine tazminat ödemesi yapılmıştır. Burada dikkat çekici unsur poliçe sahiplerinin tamamının gayrimüslim oluşudur. Sigorta poliçesi sahiplerinin zararlarının tazmin edilmiş olması halk içerisinde konuşulmuş, tartışılmış ve bilinç oluşturmuştur. Daha sonra sigorta ile ilgili çalışmalar hız kazanmış, bu çalışmalara din alimleri de katılmış hangi durumlarda hangi sigorta ürünlerine icazet verileceği hususunda fikir birliklerine varılmış ve Müslüman halk da sigorta poliçeleri düzenletmeye başlamıştır.
Sahtesiyle Gerçeğiyle Bir Pazar Oluşuyor: Sigorta Sektörü!
19. YY son çeyreğinde Osmanlı sınırları içerisinde yaklaşık 50 adet sigorta acentesi faaliyet göstermekteydi. Halkın sigortaya olan ilgisini gören dolandırıcılar sahte sigorta acenteleri kurmuş ve sahte poliçe düzenleyerek prim toplamaya başlamışlardır. Denetim faaliyetlerinin olmaması sebebiyle rahat bir şekilde prim toplayan bu sahte acenteler zamanla topladıkları primlerle sırra kadem basmış ve birçok kişi mağdur olmuştur. 1898 tarihinde Ticaret Kanunu’nda yapılan değişikliklerde faaliyetlerin denetlenmesi ile ilgili hükümler eklenmiş ve denetleme faaliyetleri başlamıştır. Faaliyet gösteren yerli ve yabancı sermaye sigorta acenteleri bir dernek kurmuş ve ortak yangın tarifesi dahi hazırlamışlardır.
Bu gelişmeler neticesinde ilk yerli sigorta şirketi olan Osmanlı Umum Sigorta, sermayesi yabancılara ait olan Osmanlı Bankası, Tütün Rejisi ve Duyun-u Umumiye idaresi tarafından kurulmuş ve yönetiminde de ağırlıklı olarak Fransızlar yer almıştır. Özet olarak adı Türkçe ancak sermayesi ve yönetimi yabancı olan bir şirkettir. Acentelik faaliyetlerini de Tütün Rejisi ve Osmanlı Bankası şubeleri yerine getirmiştir.
Sonuç
Bir felaket, sonrasında oluşacak felaketlerin yaralarını sarmayı kolaylaştırıcı bir sistemin gelişmesine zemin hazırlamıştır.
Sigorta sektöründe bu durum her dönemde aynı şekilde ilerlemiş ve gelişmiştir. Örneğin internet çağıyla birlikte ortaya içen siber riskler sigorta ile teminat altına alınmaya başlamıştır. Zamanla ortaya çıkacak tüm riskler için de sigorta ürünleri mutlaka hazırlanacaktır.
Tarkan Bozkurt – Salih Erbaş
