Dünya Bankası verilerine göre, 2020 yılında da devam eden düzenleyici önlemlerin yardımıyla girilen ekonomik iyileşme ile birlikte Türkiye’nin gayri safi yurt içi hasılası 2019 yılında %0,9 oranında büyümüştür. NESSREEN TAMANO, haberinde nüfusunun %99,8’ini Müslümanların oluşturduğu ve katılım bankacılığı sektörünün gelişmekte olduğu ülkedeki İslami finans ve bankacılık sektörünün son 12 yıl içindeki durumunu inceledi.
Mevzuat Manzarası: Ülkenin, katılım bankacılığı olarak da bilinen İslami bankacılık sektörü, Bankacılık Kanunu’nun geçerli olduğu Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) çatısı altında faaliyet göstermektedir. İslami bankacılık için ayrı bir mevzuat olmamasıyla birlikte, İslami bankacılık işlemleri için kanunlar Şeri uyumu göz önünde bulunduruyor. BDDK, 2018 yılında İslami bankacılıkta finans sağlama, satış, kira ve ortaklık gibi uygulamalar için düzenlemeleri gözden geçirmiştir. Öncelikle 2010 yılında, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) Sukuk düzenlemelerini getirmiş, 2012 yılında da Devlet Sukuku işlemleri kolaylaştırılarak özel kira sertifikaları ve varlık kiralama şirketlerine odaklanan 6362 Numaralı Sermaye Piyasası Kanunu yürürlüğe girmiştir. 2013’te hükûmet kira sertifikalarının çeşitli İslami kavramlar ile yapılandırılmasına izin vermiş ve 2015 yılında da sektörün gelişimi için bir İslami finans koordinasyon kurulu oluşturulmuştur. 2018 yılında T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından merkezî bir Şeri danışma kurulu oluşturulması fikri ortaya atılmış ancak konuyla ilgili başka bir gelişme olmamıştır. Bankacılık ve finans: Türkiye’de BDDK’ya kayıtlı toplamda 53 banka bulunmaktadır; bu bankaların altısı İslami bankacılık prensiplerini benimsemiştir.
Birkaç yıl önce devlet bankası Halkbank ayrı bir katılım penceresi daha açacağını duyurmuştur. Türkiye ayrıca 2018’de açılması planlanan ancak henüz hayata geçirilmemiş bir İslami banka açma planları için İKB ve Endonezya ile görüşmeler yürütmektedir. 2018 yılında ayrıca AlBaraka Türk Almanya’daki dijital İslami banka Insha’yı açmıştır. Birleşme ve satın alımlarda, Türkiye Hazine Bakanlığı, Vakıfbank’ın çoğunluk hissesini satın almakla ilgilendiğini belirtmiş, 2019 yılında da BAE bankası Emirates NBD, Rusya’nın DenizBank’taki Sberbank hissesinin %99,85’ini satın almıştır.
Sukuk
İlk Sukuk, 100 milyon ABD doları değerince kira sertifikası ihracıyla Kuveyt Türk Katılım Bankası tarafından 2010 yılında verilmiştir. Hükûmet de 2012 yılında 1,5 milyar ABD doları değerindeki ilk devlet Sukuku ihracını gerçekleştirmiştir. Ülke düzenli olarak altına dayalı Sukuk ihracında bulunmakta ve İslami kira sertifikaları vermektedir. Hazine, Mayıs 2020’de gelen talepler üzerine TL cinsi sabit kira oranından kira sertifikalarının, doğrudan satış yoluyla İslami bankalara verileceğini açıklamıştır. Türkiye, halihazırda Sukuk ihracının Malezya, BAE ve Suudi Arabistan gibi ülkelerle birlikte önde gelen küresel aktörlerinden biridir; güncel IFSB verilerine göre ülkede 2018 yılında toplam 24,4 milyar ABD doları ile birlikte %55 artış görülmüştür. Sukuk ihracında özellikle Türkiye Finans, Vakıf Katılım ve AlBaraka Türk gibi bankalar öne çıkmaktadır. 2019 yılında Türk Hava Yolları ve ferrokrom üreticisi Eti Krom da Sukuk ihracı planları olduğunu açıklamıştır.
Varlık yönetimi
Türkiye’de üç adet tam yetkili İslami varlık yönetim şirketi bulunmakta olup konvansiyonel varlık yönetimi kurumları da ayrıca Şeriat onayına başvurmaya gerek duymadan ayrı bir İslami pencere oluşturarak İslami ürünleri sunabilmektedir. Bu sebeple, ülkedeki İslami bankacılık fonunun kesin bir sayısını vermek mümkün değildir. SPK tarafından yetki verilen portföy yönetim şirketlerinin oluşturup yönettiği Sukuk katılım fonları ve katılım emeklilik fonları, toplam fon sektörünün %5,5’ini oluşturmaktadır. SPK verilerine göre, 2016 yılındaki toplam katılım fonu değeri 59,14 milyon ABD dolarından 2017 yılında 222,4 milyon ABD dolarına, 2016 yılındaki 707,98 milyon ABD doları değerindeki toplam katılım emeklilik fonu ise 2017 yılında 1,34 milyar ABD dolarına yükselmiştir.
Genel bakış
Türkiye, İslami bankacılık pazarının önemli bir aktörüdür. Yine de ülke, sistemin ekonomik zorluklara rağmen rekabet gücünü korumak ve Şeri uyumlu ürünlerinin piyasalarda kalmasını sağlamak için desteğe ihtiyaç duymaktadır; Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da ülkedeki İslami finans çalışmalarının geliştirilmesi gerektiğine dair görüşlerini belirtmiştir. Moody’s Yatırımcılar Hizmeti’nin Ocak 2020 raporuna göre, Eylül 2019 itibarıyla ülkenin toplam bankacılık varlıklarının %5,8’inden fazlasını oluşturan İslami bankacılık varlıklarının, hükûmetin de büyük desteğiyle 10 yıl içinde iki katına çıkması beklenmektedir.
