Prof. Dr. Mehmet Saraç
Faizsiz finans ya da ülkemizdeki kavramsallaştırma sürecinde katılım finansı dediğimiz olgu her ne kadar çağdaş finansal sistemin yeni ve küçük bir sektörü gibi algılansa da, aslında kökeni kadim bir anlayışa ve geleneğe dayanıyor. Faizsiz finansı hakkıyla anlayabilmek, anlamlandırabilmek ve dolayısıyla etkin biçimde uygulayabilmek için öncelikle onun dayandığı iktisadi anlayışı kavramak gerekiyor. İslam iktisadını anlayabilmek ve bu alanı üretken bir disipline dönüştürebilmek için ise İslam’ın dünya görüşünü, ahlak anlayışını ve İslam toplumlarının tarihi tecrübesini iyi öğrenmek gerekiyor. Aynı zamanda, bu disiplinin, konvansiyonel iktisat öğretisinde ve çağdaş dünyadaki ekonomik krizler karşısında ortaya çıkan önemini ve gereğini dikkatle tahlil etmek kaçınılmaz oluyor.
İslam iktisadının çağdaş dünyadaki teori inşa sürecinde hiç şüphesiz en büyük katkıyı veren bilim adamlarından biri Muhammed Umer Chapra’dır. Onun 40 yılı aşkın sürede verdiği eserler, çağdaş dünyanın İslam’ın iktisat bilimine ve iktisadi düzene dair önerisini anlayabilmesine ciddi anlamda hizmet etmiştir. İşte bizim İstanbul Üniversitesi İslam İktisadı ve Finansı Uygulama ve Araştırma Merkezi olarak TKBB’nin değerli katkısıyla çevirip yayınladığımız “İslam İktisadında Ahlak ve Adalet” adlı eser de bu husustaki en kapsamlı çalışmalardan biridir. Bu eserle ilgili ayrıntılara girmeden önce Chapra’nın hayat hikâyesinden ve eserlerinden kısaca bahsedelim. 1933 Pakistan doğumlu olan Muhammed Umer Chapra, Lisans ve Yüksek Lisans eğitimini Karachi Üniversitesinde, doktorasını ise ABD’deki Minnesota Üniversitesinde yapmıştır. Pakistan Kalkınma Ekonomisi ve İslami Araştırma Enstitüsü ve Amerika’daki çeşitli üniversitelerden sonra 34 yıl boyunca Suudi Arabistan Para Kurumu’nda danışman olarak görev yapmıştır. Chapra 15’ten fazla kitap ve 90’dan fazla makale yayınlamıştır. 2002’de “The Future of Economics: An Islamic Perspective”(İslam İktisadının Geleceği: İslami Bir Bakış), 2005’te “Objectives of Islamic Economic Order: An Introduction in Economics and Islamic Financing” (İslami Ekonomi Düzeninin Amaçları: İslam İktisadı ve Finansına Giriş) adlı kitapları ile 2008’de İslam Medeniyeti üzerine kaleme aldığı eseri de çok ilgi gördü. Eserleri birçok dile tercüme edildi ve dünyadaki birçok üniversitede okutuldu, okutulmaya devam ediyor. Bunlar yanında elbette dünya çapında yüzlerce konferansa katılmış ve konuşmalar yapmıştır. Dr. Chapra, son olarak İslam Kalkınma Bankasına bağlı İslami Araştırma ve Eğitim Enstitüsü (IRTI)’de danışman olarak görev yaptıktan sonra geçtiğimiz yıl emekli olmuştur.
Londra Kraliyet Ekonomi Topluluğu, Amerika Ekonomi Derneği, Suudi Arabistan Ekonomi Derneği ve İslam Ekonomisi Derneği üyesidir. Birçok itibarlı akademik dergide editörler kurulu üyesidir. 1990’daki Kral Faysal Uluslararası İslami Çalışmalar Ödülü yanında diğer başka ödüllere de sahiptir. İslam İktisadında Ahlak ve Adalet, Chapra’nın bugüne kadarki en seçme sekiz makalesinden oluşan bir kitap. Bu kitap öncelikle İslam’ın iktisada getirdiği anlayışı ahlak ve adalet perspektifinden oldukça kapsamlı biçimde ortaya koyduktan sonra bu anlayış temelinde oluşması gereken finansal sistemi özellikle somut çözüm önerileriyle birlikte izah ediyor. Kitap bilhassa İbn Haldun’a özel bir bölüm ayırmak suretiyle meselenin sosyolojik ve tarihi perspektifini ve bir bütün olarak medeniyet boyutuna da temas ediyor. Yalnız İngilizce telif edilmiş İslam iktisadı literatüründe yaygın olarak görülen Osmanlı tecrübesini ihmal sorununun bu eserde de hissedildiğini söyleyebiliriz.
Faiz Neden Ekonominin Bir Sorunu?
Eserin ilk bölümünde İslam İktisadı diye bir disiplinin gerekliliği, İslam iktisadının genişçe bir izahı, ahlak olgusunun iktisattaki önemi ve gereği ortaya konduktan sonra İbn Haldun’un kalkınma teorisi perspektifinden bugün halkı Müslüman olan ülkelerdeki medeniyet krizi izah edilmektedir. Kitabın ikinci bölümü ise daha ziyade Faizsiz finans çerçevesindeki makalelerden oluşmakta. Burada öncelikle faizin neden ekonominin bir sorunu olduğu ortaya konarak faiz karşıtı argümanlar ele alınmaktadır. İşte bu noktada Chapra, faizin bilimsel açıdan neden bir sorun olduğunu teorik ve pratik açıdan ustalıkla izah ediyor. Özellikle krizlerden sonra sıklıkla sorgulanmaya başlayan konvansiyonel iktisadi ve finansal sistemin kusurlarını ve sorunlarını da ayrıntılarıyla ortaya koyuyor. Kitapta ayrıca Faizsiz finans sektörünün gelişimi, mevcut durumu ve sorunları da ele alınıyor. Bu eserin de işaret ettiği gibi Faizsiz finansın bugün öne çıkan en temel sorunu, kendisine özgü bir kulvar geliştirememesi şeklinde özetlenebilir. Daha açık ifadesiyle, Faizsiz finans sektörü, kendisine çok da uygun olmayan bir şablonda gelişmeye çalışmakta, ancak bu da gelişmesini kısıtlı tutmaktadır. Bu eserde sonuç itibarıyla küresel anlamda sürdürülebilir ve sağlıklı bir finansal sistem inşa etmek için nasıl bir reform tasavvur edilmesi gerektiği ortaya konulmaktadır. Kitabın çevirisi oldukça titiz bir sürecin sonucunda tamamlandı. Çeviride hem yaşayan Türkçe’nin hem de Türkçe ekonomi-finans terminolojisinin doğru biçimde kullanılmasına özen gösterildi. Konunun uzmanı olmayan okuyucu için zaman zaman çevirmen dipnotlarıyla açıklama ve yorumlarla kitabın içeriği genişletilmiş oldu. Bizce bu kitap İslam iktisadı ve finansı hakkında bugüne kadar hiçbir okuma yapmamış olup bilgilenme arzusu olanlardan, bu konuda lisans ve lisansüstü eğitim alanlara, sektör çalışanlarına varıncaya kadar geniş bir okuyucu kitlesine hitap etmektedir.
