Finansal Okuryazarlık

Finansal okuryazarlık; bireylerin finans alanında farklı yatırımlara göre doğru planlamaları yaparak ekonomik süreci yönetecek donanıma sahip olmasıdır. Bu kavram ilk kez 1990’lı yılların ortalarında pek çok ülke için öncelik olarak ortaya çıkmıştır. Ülkemizde ise bu alandaki gelişmeler son dönemlerde hız kazanmış verilen eğitimlerle bireylerin gelişmesi sağlanmaya başlanmıştır. Finansal planlamayı doğru yapan kişilerin hayatta daha başarılı olduğu fark edildikçe bu kavramın önemi de anlaşılmıştır.

Pek çok ülkede bu alandaki eğitimler yoğun ve planlı bir şekilde verilerek bireylerin ve toplumun hayatın farklı dönemlerinde kararlarını bilinçli bir şekilde olması ve ekonomi yönetimini doğru yapmalarını sağlanmaktadır. Finansal okuryazarlık, bireylerin finansal kararlarını oluşturmasını sağlayan bilgileri edinebilme, anlayabilme, analiz edebilme ve karar verebilme yeteneği denilebilir. Ayrıca bireyin bütçe oluşturma, tasarruf yapma, borç alma ve yatırım yapma gibi temel finansal kavramlar konusunda bulunduğu mevcut ve ekonomik koşulları da göz önüne alarak karar alma yeteneğini ve finansal planlama yoluyla kişisel finans durumunu yönetebilme yeteneğini gösterdiği durumdur.

Finansal okuryazarlığı gelişmiş kişi finansal konularda bilgi sahibidir. Bu bilginin ileri düzeyde olmasına gerek yoktur, temel konularda sahip olduğu bilgi bile finans piyasalarında oldukça kullanışlıdır ve finansal okuryazarlığın öncelikli şartıdır. Ancak finansal anlamda sadece bilgi sahibi olmak finansal okuryazar olmak için yeterli değildir. Sahip olunan finansal bilgi, tutum ve davranışlara da yansıtılması gerekmektedir. Dolayısıyla finansal okuryazar kişinin bilginin yanı sıra bir takım finansal becerilere de sahip olması gerekmektedir. Bireylerin iktisadi hayata katılımını sağlamak, birey ve toplumun finansal refahını daha iyi hâle getirmek ve bireylerin çeşitli finansal durumlarda etkili kararlar verebilmelerini sağlamak amacıyla finansal kavramlar ve riskler hakkında bilgi sahibi olmaları ve sahip oldukları bu bilgiyi uygulama becerisini, motivasyonunu ve güvenini finansal okuryazarlık olarak tanımlanmaktadır.

Finansal okuryazarlık, finansal kavram, finansal bilgi finansal ürün ve bunlara ilişkin temel düzeyde bilgi sahibi olmayı ve buna ilave olarak da bu bilgileri kullanarak uygun kararlar alabilme yeteneğini ifade eder. Bireyin sahip olduğu maddi birikiminin kullanımına ve yönetimine dair bilinçli olarak değerlendirmede bulunabilmesi, etkili ve verimli kararlar verebilme becerisidir. Finansal okuryazarlık, bireylerin gelirlerini, birikimlerini ve yapmak istediği yatırımlarını verimli olacak şekilde değerlendirilebilmeleri, bütçe oluştururken doğru kararlar alabilmeleri ve ileride mağduriyet yaşamamak için bu konulara dair bilgi ve beceri kazanmış olma halidir.

Finansal okuryazarlığın amacı ve önemi

Finansal okuryazarlık, bireyin mali konularda bilgi temelli kararlar almasını ve aldığı kararları yönetebilmesini sağlayan sistemdir. Finansal okuryazar olan kişi sermeye piyasa sistemi finansal kurumlar nakit akışının nasıl iyileştireceği, kaynakları ve öncelikleri belirlenmiş tutarlı bir harcama planının nasıl oluşturacağı acil durum fonunun neden nasıl sağlanacağı, krediyle ilgili birden fazla olan seçenekler arasında nasıl karar vereceği, kredilere ait ödemelerini nasıl yöneteceği ve mevcut kredi notunu nasıl koruyacağı, menkul /gayrimenkul satın alma veya kiralama ile ilgili karar süreci, finansal risklerin tanımlanması ve bir risk yönetim stratejisinin belirlenmesi, finansal dolandırıcılık ve hırsızlıktan nasıl korunacağını temel yatırım araçlarının neler olduğunu, alınacak finans da riskin getiri olarak karşılığının değerlendirilmesi, doğru zamanda doğru yatırımı nasıl yapacağını kendisine uygun bir emeklilik planlaması yapabilme, sakatlık veya ölüm gibi önceden tespit etmenin zor olduğu durumlarda yaşanacak maddi kayıplar için kendisinin ve ailesinin finansal olarak güvenliğini sağlama konusunda gerekli olan temel bilgilere sahiptir.

Küreselleşme ile etki alanı genişleyen ve teknolojik gelişmelerin etkisiyle finansal piyasalarda finansal ürün çeşitliliğinin artması finansal okuryazarlık kavramını üzerinde durulması ve aksiyon alınması gereken bir konu haline getirmiştir. Finansal ürün ve hizmetlerin çeşitliliğinin ve karmaşıklılığının artması bireyleri finansal okuryazar olmaya zorlamaktadır. Aksi halde finansal konularda alınacak hatalı bir kararı hem bireylerin finansal durumlarında hem aile yapılarında hem de toplumsal yapıda onarılmaz sonuçlara yol açabilmektedir. Örneğin ekonominin olumsuz seyredip kötüye gittiği dönemlerde bireyler genellikle harcamalarını azaltarak tasarruf yoluna giderler. Bu durum, harcamaların azalması nedeniyle piyasayı darboğaza götüreceği için ekonomik büyümeyi azaltarak piyasaları kriz ortamına çevirebilir. Ekonominin olumlu seyredip finansal ve reel piyasalardaki ürünlerin gerçek değerlerinden fazla artarak bazı bedenlerin oluşturduğu dönemlerde ise, bireyler tüketim harcamalarını daha da arttırıp varlık alımına yönelmeleri ile ekonomik balonun daha da fazla şişmesine katkıda bulunurlar. Böylece, varlık fiyatlarındaki balon büyümeye devam eder ve her an patlamaya hazır hale gelerek ülke ekonomisi için tehlike arz edebilir. Bu nedenlerden ötürü bireylerin ve ailelerin doğru finansal karar verebilmeleri yani finansal okuryazar olmaları,sadece hane halkı refahı için değil aynı zamanda ülke ekonomisinin ve finansal sistemin de istikrarı açısında oldukça önemlidir.

Uluslararası ekonomik işbirliği alanında dünya genelindeki en önemli platform olan ve uluslararası sistemle alakalı konularda ülkelerin birbiri ile görüş alışverişinde bulunmaları ve işbirliği yapmaları aracılığıyla kurulmuş G-20, 2015 yılındaki toplantısının gündem maddelerinden biri de finansal okuryazarlık olarak belirlenmiştir. Türkiye’de finansal okuryazarlık konusunda gündem oluşturmak ve toplumun finansal okuryazarlık düzeyini yükseltmek amacıyla 5 Haziran 2014 tarihinde Başbakanlık tarafından ‘’Finansal gelişim, finansal eğitim, finansal tüketicinin korunması stratejisi ve eylem planları ‘’konulu genelge yayınlanmıştır. Yayınlanan bu genelgenin temel stratejik amacı finansal ürün ve hizmetlerin tabana yayılarak herkes tarafından kullanabilmesi finansal sisteme dâhil olmayan kişilerin sistem içersine alınabilmesi mevcutta kullanılan finansal ürün ve hizmetleri kalitesinin ve bu hizmetlere ulaşabilen kişi sayısının arttırılmasıdır.

Finansal okuryazarlık düzeyinin arttırılmasının etkileri

Bireylerin finansal okuryazarlık düzeylerinin arttırılmasının bireysel refahı arttırdığı için kümülatif olarak ülke refahına da olumlu etkileri olmaktadır. Bilinçli toplum finansal piyasaların sağlıklı işlemesini sağlar. Ayrıca finansal sistemin işleyişi hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak, olası finansal risklerden fazla korumak anlamına da gelmektedir. Günümüzde finansal süreçlerle iç içe yaşamaktayız ve etkilerini her an hissetmekteyiz. Piyasada finansal anlamda çok büyük fırsatların olması yanında finansal bilgi akışlarının doğru yorumlanamayıp gerekli aksiyonlar alınmadığında maddi sıkıntılarla karşılaşma olasılığı da her zaman mümkündür. Bunun yanında finansal okuryazarlık, çek hesabının nasıl işlediği, kredi kartının ihtiyaç olması durumunda nasıl kullanılması gerektiği ve zorunlu olmayan borçlardan nasıl sağlıklı bir şekilde uzak kalınabileceğini, ev alırken ya da çocukların okul masraflarını hesaplarken bütçenin nasıl dengede tutulabileceği gibi konularda da doğru kararlar almasını sağlar.

Finansal okuryazarlık düzeyi, genellikle eğitim ve gelir seviyesine göre doğru orantılı bir şekilde artıp azalmaktadır. Ancak bazı finansal örnekler eğitim seviyesi ve gelir düzeyi yüksek kişilerin de finansal okuryazarlık konusunda çok yetersiz olduklarını göstermektedir. Riskler meydana gelebilir. Finansal okuryazar olan kişi kendisinin ve ailesinin ihtiyaçlarını sağlıklı bir şekilde karşılayacak kadar finansal bilgiye ve alışkanlıklara sahip olan bir kişidir. Ancak bu durum finansal okuryazar olan kişinin finans konusunda uzman olduğu anlamına gelmez. Finansal okuryazarlık düzeyi yüksek olan kişi bu konuda bildiklerini kendi hayatında uygulayarak bazı finansal davranışları gösterebilmelidir. Finansal okuryazar kişilerin ortak özellikleri:

• Para ve servet yönetimi, bankacılık işlemleri, yatırım kararları, kredi kullanımı vergi ve sigorta gibi konularda bilgi sahibi ve eğitimlidir.
• Finansal konuları nakdi bilgisini ve kavrayışını kullanarak planlar yapar ve bu planlarını finansal karalarda uygulamaya geçirir.
• Gelirinin bir kısmını mutlaka tasarrufa ayırır, gelirinden fazla harcama yapmaz, hanedeki harcamaları kontrol altına alır.

Finansal okuryazarlık konusundaki eksiklik, genel olarak bireysel sorun olarak düşünülmesine rağmen aslında düşünülenden daha fazla kişiyi ve çevreyi hatta ülkenin sosyolojik ve ekonomik yapısını etkilemektedir. Finansal okuryazarlık ekonomik ve mali uygulamaların yanı sıra küresel ekonominin rekabetçi ve güçlü olması için de üzerinde durulması gereken önemli bir konudur. Finansal okuryazarlık bireylerin gelirlerini birikim ve yatırımların akıllıca değerlendirme ve bütçelerini doğru yönetebilme yetkinliğidir. İnsanın yaşamını sürdürürken ekonomik durumunu da doğru bir şekilde yönetebilmesi gerekir. Gelir durumuna göre belirlenen bütçenin, genel ve kişisel olarak finansal planlarını yapabilmek için finansal okuryazarlık önemlidir. Bu beceriyi kazanabilmek ve hayata farkı bir pencereden bakabilmek için kişinin kendisini ekonomi alanında geliştirmesi gerekir

Finansal okuryazarlık avantajları

Bu becerilerin kazanılması finans alanında bilgi edinerek ekonomik davranışlar ile ilgili doğru tutumlara sahip olmaktan geçer. Finansal okuryazarlık becerisine sahip olan bireyler finans kavramları ile ilgili geniş kapsamlı bilgilere sahip olurlar. Böylece finansal kavramlar çerçevesinde iletişim sağlama yetisini kazanırlar. Bireysel finans yönetimini gerçekleştirirken uygun kararları verebilirler. Gelecek dönemde doğabilecek olan ekonomik ihtiyaçlar için planlama yapabilme davranışına sahip olurlar. Finansal okuryazarlık, kişilerin kendilerini ekonomik anlamda yeterli duruma getirmelerine bu sayede finansal bir sürekliliği sağlamlarına yardımcı olur ve giderlerin ihtiyaca göre belirlenebilmesi konusunda yol gösterici olur. Kişinin harcayacağı paranın kazancına göre belirlenmesi için önem arz eder.

Tüm bu süreçlerin bilinçli bir şekilde kontrolü insan yaşamının ekonomik açıdan daha güvenli ve kontrollü olarak sürdürülmesini sağlar. Bu konuda yetersizlik pek çok bireyin iflas veya haciz ile sonuçlanan yanlış kredilendirme, dolandırıcılık ve yüksek faiz oranlarının kötü etkilerine maruz kalmasına neden olabilmektedir. Bu nedenle finansal okuryazarlık önemlidir. Finansal okuryazarlık her kişinin ihtiyacı olan bir temel yaşam becerisidir. Finansal hedeflere ulaşmak için çok olan para yönetimi becerilerinin kazanılmasını sağlar. Böylece parayı doğru yöneterek hedeflere ulaşılabilir. Finansal yönetimi doğru şekilde yapılarak finansal istikrar sağlanabilir. Böylece yaşam boyu ekonomik güvence oluşturulabilir. Yapılan araştırmalara göre Türkiye’de finansal okuryazarlık seviyesi %75’e yükseldi ve isteğe bağlı harcama yerini ihtiyaca bağlı harcamaya bıraktı.

Zeynep Aslı Kekeç