AAOIFI Standartlarının TÜRKİYE’DE Uygulanabilirliği
Ülkemizde katılım bankacılığının yaygınlaşması nedeniyle, faizsiz finans sektörüne özgü muhasebe ve denetim standartlarının mevzuata kazandırılması ihtiyacı oluşmuştur.
Ülkemizde katılım bankacılığının yaygınlaşması nedeniyle, faizsiz finans sektörüne özgü muhasebe ve denetim standartlarının mevzuata kazandırılması ihtiyacı oluşmuştur
Faizsiz finans sektörünün sağlıklı ve sürdürülebilir bir şekilde büyüme sağlaması için faizsiz finans prensiplerine uygun mevzuat, standart ve düzenlemelerin geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu konu; sektörün ürün, hizmet çeşitliliği ve faaliyet hacminin artırılması, böylece faizsiz finans ihtiyacına cevap veren bir katılım bankacılığı sisteminin oluşturulması açısından önemlidir. Bu bağlamda Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu (KGK) tarafından; ülkemizdeki faizsiz finans sektörünün gelişimine katkı sağlamak, sözkonusu sektöre özgü nansal işlemlerin kalitesini ve bu işlemler hakkındaki farkındalığı artırmak amacıyla faizsiz finans alanında yayımlanan uluslararası standartların mevzuatımıza kazandırılmasına yönelik çeşitli çalışmalar yürütülmektedir.
KATILIM BANKACILIĞININ YAYGINLAŞMASI, MEVZUAT İHTİYACI DOĞURMUŞTUR
Ülkemizde katılım bankacılığı ile faizsiz finansa dayalı işlemlerin yaygınlaşması ve bu alanda faaliyet gösteren faizsiz finans kuruluşlarının işlemlerinin diğer finans kuruluşlarının işlemlerinden farklılaşması nedeniyle, sadece faizsiz finans sektörüne özgü muhasebe ve denetim standartlarının mevzuata kazandırılması ihtiyacı hâsıl olmuştur.
Bu ihtiyaçlar kapsamında KGK’nin amaçları:
- Ülkemizde faaliyet gösteren faizsiz finans kuruluşlarının faaliyetlerine uygun olarak nansal tablolarında gerçeğe ve ihtiyaca uygun bilgi sunmalarını sağlamak,
- Bu kuruluşların nansal tablolarının faizsiz finans muhasebe standartlarına uygun olarak doğru ve gerçeğe uygun bir görünüm sağlayıp sağlamadığı konusunda finansal tablo kullanıcılarına bir güvence vermek,
- Kuruluşların bağımsız denetimini yürüten bağımsız denetçilerin, bu denetimlere ilişkin olarak etik kurallar da dâhil olmak üzere uyacakları temel politika ve prosedürler ile mesleki sorumlulukları belirlemek,
- Böylece sözkonusu kuruluşların finansal tablolarının hem kendi aralarında hem de benzer nitelikteki yabancı kuruluşlar ile karşılaştırılabilirliğini artırmak.
Yukarıda sayılan amaçların birçok ülkede uygulanan ve uluslararası geçerliliği bulunan İslami Finansal Kuruluşlar Muhasebe ve Denetim Kurulu (AAOIFI) tarafından yayımlanan muhasebe, denetim ve etik standartlarının Türkçeye çevrilerek mevzuatımıza kazandırılmasını teminen, AAOIFI ile 27 Eylül 2017 tarihinde bir telif anlaşması imzalamıştır. Ayrıca, 2019 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’nda yer alan 221 no’lu tedbir uyarınca “faizsiz finans alanında yayımlanan uluslararası standartların mevzuatımıza kazandırılması” görevi de KGK’ye tevdi edilmiştir.
Bu çerçevede KGK; AAOIFI tarafından yayımlanan ve kaynağını fıkhi ilkelerden alan muhasebe standartları ile denetim ve etik standartlarıyla ilgili paydaşların da görüşlerini almak suretiyle yürüttüğü çalışmaları tamamlamış ve 21 Mayıs 2019 tarihinde sekiz, 6 Eylül 2019 tarihinde 12 ve 20 Kasım 2019 tarihinde dört adet olmak üzere toplam 24 faizsiz finans muhasebe standardını, 14 Aralık 2016 tarihinde bir adet Etik Kurallar ile altı faizsiz finans denetim standardını yayımlayarak mevzuatımıza kazandırmıştır. Sözkonusu standartların uygulanması ihtiyaridir ve yalnızca faizsiz finans kuruluşlarının finansal raporlarında ve bu raporların faizsiz finans standart, ilke ve kurallarına uygun olup olmadığının denetiminde uygulanması beklenmektedir.
AAOIFI TARAFINDAN YAYIMLANAN STANDARTLAR VE DÜNYA UYGULAMALARI
AAOIFI; 1991 yılında kurulan, uluslararası İslami finans alanında uluslararası standartlar oluşturan ve gelir amacı gütmeyen bir kuruluştur. Bahsi geçen kuruluş tarafından faizsiz finans sektörüne yönelik muhasebe, denetim, yönetişim ve etik standartları ile fıkhi standartlar oluşturulmuş ve oluşturulmaya da devam etmektedir. Mevcut durumda AAOIFI tarafından 28 muhasebe standardı, 17 denetim, etik ve yönetişim standardı ile 57 fıkhi standart oluşturulmuştur AAOIFI’nin hâlihazırda 45 farklı ülkeden 200’e yakın kurumsal üyesi bulunmaktadır. Kurumun üyelerini merkez bankaları, düzenleyici kuruluşlar, finansal kuruluşlar, muhasebe/denetim firmaları ve hukuk firmaları oluşturmaktadır.
AAOIFI’nin yayımladığı standartlar, üyeleri üzerinde bağlayıcı olmamakla birlikte, faizsiz finans hizmeti sunan ülkelerde bu standartlar ya düzenleyici mevzuatın bir parçası olarak ya da ihtiyari olarak uygulanmaktadır. AAOIFI tarafından yayımlanan standartlar, hâlihazırda 18 ülke ya da ayrı hukuki statüye sahip bölge tarafından kısmen veya tamamen kendi mevzuatlarına kazandırılmış veya kazandırılmaya başlanmıştır. Standartlar; şu ana kadar Arapça dışında Türkçe, İngilizce, Fransızca, Rusça ve Urduca dillerine çevrilmiştir. Ayrıca Çinceye (Mandarin) çeviri çalışmaları ise devam etmektedir.
Bununla birlikte en kalabalık Müslüman nüfusuna sahip ülkelerden olan Endonezya ve Pakistan’da da ulusal standartların oluşturulmasında AAOIFI standartları temel olarak alınmaktadır. Kuveyt’te standartların rehber olarak kullanılması önerilmektedir. Dubai, Labuan (Malezya’nın bir bölümü) ve Maldivler’de ise ikincil raporlama AAOIFI standartlarına göre yapılmaktadır. Yine Bangladeş’te bankalar bireysel olarak isteğe bağlı uygulamada bulunmaktadır. Kazakistan’daki standartlar da AAOIFI standartları esas alınarak hazırlanmaktadır. Öte yandan Birleşik Krallık, Fransa, Güney Afrika, Brunei, Birleşik Arap Emirlikleri, Mısır, Kuveyt, Lübnan, Malezya, Suudi Arabistan ile birlikte Afrika ve Orta Asya ülkelerindeki faizsiz finans kuruluşları da AAOIFI standartlarını ihtiyari olarak uygulanmaktadır.
AAOIFI STANDARTLARININ TÜRKİYE’DE UYGULANMA ALANI
660 sayılı Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu’nun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile uluslararası standartlarla uyumlu ulusal denetim standartlarını oluşturmak ve yayımlamak da KGK’nın başlıca görevlerindendir. Bu nedenle faizsiz finans alanındaki uluslararası standartlar olan ve İngiltere ve Fransa gibi ülkeler tarafından da uygulanmasına izin verilen AAOIFI standartları, aynı şekilde iktibas edilip KGK tarafından yayımlanmaktadır.AAOIFI tarafından yayımlanan muhasebe ve denetim standartları ile etik kurallar, orijinaline sadık kalınarak, ayrıca ülkemiz mevzuat ve uygulamaları da göz önünde bulundurularak Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.
KGK, sözkonusu standartları mevzuatımıza kazandırarak ülkemizdeki faizsiz finans sektörünün gelişimine katkı sağlamayı ve sektördeki finansal işlemlerin kalitesi ile bu işlemler hakkında farkındalığı ve güveni artırmayı amaç edinmektedir Öte yandan AAOIFI Standartlarının uygulanmasıyla, faiz konusunda hassasiyeti bulunan ve fonlarını finansal piyasalarda değerlendirmeyen tasarruf sahiplerinin ve yatırımcıların sahip oldukları bu kaynakları katılım bankalarımızda değerlendirmesi sağlanacak ve katılım bankalarımız, uluslararası faizsiz finans piyasalarından daha kolay ve ucuz kaynak temin etme imkânına kavuşacaktır.
KGK TARAFINDAN YAYIMLANAN STANDARTLAR
KGK, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nca (TTK) muhasebe standartlarını belirleme ve yayımlama konusunda tek yetkili otorite olarak tanımlanmıştır. Uluslararası standartlarla uyumlu standartlar oluşturup yayımlama hedef çerçevesinde KGK tarafından; Uluslararası Finansal Raporlama Standartları ile (UFRS) tam uyumlu Türkiye Finansal Raporlama Standartları’nı (TFRS) oluşturmak ve yayımlamak üzere Uluslararası Muhasebe Standartları Vakfı (IFRS Foundation) ile imzalanan telif anlaşması çerçevesinde Vakfın bünyesindeki Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu (IASB) tarafından yayımlanan UFRS’ler; “TMS, TFRS, TMS Yorum ve TFRS Yorum” adı altında yayımlayarak mevzuatımıza kazandırılmaktadır. Bu çerçevede; bir adet Finansal Raporlamaya İlişkin Kavramsal Çerçeve, 16 adet TFRS, 25 adet TMS, 15 adet TFRS Yorum ve 4 adet TMS Yorum mevzuatımıza kazandırılmıştır.
6012 sayılı TTK ve 660 sayılı KHK uyarınca, KGK’ye bağımsız denetim alanında gözetim ve denetim faaliyetlerinin tek elden yürütülmesi yetkisi ile uluslararası standartlarla uyumlu TDS oluşturma ve yayımlama yetkisi verilmiştir. TTK’nin 397’nci maddesine göre ise Cumhurbaşkanı tarafından belirlenen denetime tabi olacak şirketlerin finansal tabloları ile yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporunun denetimi uluslararası denetim standartlarıyla uyumlu TDS’lere göre yürütülmektedir. Bu doğrultuda, uluslararası denetim standartları alanında genel kabul gören Uluslararası Denetim Standartları’nın (ISA) benimsenmesi yolu seçilmiş ve KGK ile Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu (IFAC) arasında telif anlaşması yapılarak TDS’lerin hazırlanması süreci başlatılmış ve günümüze kadar bu kapsamda; 37 Bağımsız Denetim Standardı (BDS), bir Kalite Kontrol Standardı, iki Sınırlı Bağımsız Denetim Standardı, dört Güvence Denetim Standardı, iki İlgili Hizmetler Standardı ve bir adet Bağımsız Denetçiler İçin Etik Kurallar (Bağımsızlık Standartları Dâhil) yayımlanmıştır.
FAİZSİZ FİNANS STANDARTLARININ YAYIMLANMA AMACI
Bilindiği üzere faizsiz finans kuruluşları, örneğin katılım bankaları, faizsiz finans ilke ve kurallarına uygun hareket etmeyi amaçlamaktadır. Faizsiz finans kuruluşlarının bu amaca uygun hareket edip etmediklerinin denetlenmesi, başta finansal kuruluşların yatırımcıları ve fon sahipleri olmak üzere bu kuruluşlarla iş yapan veya yapmayı düşünen kesimler için büyük önem taşımaktadır.
Ülkemizde faizsiz finans esaslarına göre çalışmakta olan katılım bankaları, TFRS’ye göre raporlama yapmaktadır. Ancak faizsiz finans alanındaki işlemleri ile ilgili olarak sadece TFRS’ler kapsamında hazırlanan nansal tablolarının BDS’lere göre denetimi yukarıda bahsedilen amaca ulaşılıp ulaşılmadığına yönelik güvence verememektedir. Dolayısıyla katılım bankacılığı prensiplerine uygun şekilde raporlama yapılması, karşılaştırılabilir, gerçeğe ve ihtiyaca uygun bilgi sunulması, sunulan tabloların yine bu alana münhasır denetim standartları çerçevesinde denetlenmesi ve bu alanda uygulama birliğinin sağlanması amacıyla faizsiz finans sektörüne özgü standartların yayımlanması gerekmektedir. Faiz konusunda hassasiyeti bulunan kesimlerin ihtiyaçlarına cevap veren bir katılım bankacılığı sisteminin oluşturulması için katılım bankacılığı prensiplerine uygun mevzuat, standart ve düzenlemelerin geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır.
KGK, kendi görev alanına giren AAOIFI standartlarını mevzuatımıza kazandırarak ülkemizdeki faizsiz finans sektörünün gelişimine katkı sağlamayı ve sözkonusu sektörle ilgili nansal işlemlerin kalitesi ile bu işlemler hakkında farkındalığı artırmayı amaçlamaktadır. Faizsiz finans sektörüne ilişkin muhasebe, denetim ve etik standartlarının mevzuatımıza kazandırılması çalışmaları kapsamında; bir Faizsiz Finans Kuruluşlarının Finansal Raporlamaya İlişkin Kavramsal Çerçeve, bir Faizsiz Finans Muhasebe Rehberi, 22 Faizsiz Finans Muhasebe Standardı (FFMS), altı Faizsiz Finans Denetim Standardı (FFDS) ve bir adet Faizsiz Finans Kuruluşlarının Bağımsız Denetimini Yürüten Denetçiler İçin Etik Kurallar yayımlanmıştır.
BAĞIMSIZ DENETİM VE FAİZSİZ FİNANS DENETİMİNİN KARŞILAŞTIRILMASI
6102 sayılı TTK’nin 397’nci maddesine göre bağımsız denetime tabi olan şirketler, 26 Mart 2018 tarihli ve 2018/11597 sayılı Bağımsız Denetime Tabi Şirketlerin Belirlenmesine Dair Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca belirlenmiştir. Sözkonusu kararın 3. maddesine göre, kararın ekli (I) sayılı listesinde yer alan şirketler, herhangi bir ölçüte bağlı olmaksızın bağımsız denetime tabidir. Mezkur (I) sayılı listenin ikinci sırasında bankalar da yer almaktadır. Bu itibarla faaliyet gösteren katılım bankaları, ülkemizde 19 Ekim 2005 tarihli ve 5411 sayılı Bankacılık Kanunu uyarınca hâlihazırda zorunlu bağımsız denetime tabidir.
Bağımsız denetimde, işletmelerin hazırladığı finansal tablo ve diğer finansal bilgiler denetlenmektedir. Bankaların (dolayısıyla 5411 sayılı Bankacılık Kanunu uyarınca faaliyet gösteren katılım bankalarının) bağımsız denetiminde, KGK tarafından yayımlanan (IASB’nin yayımladığı uluslararası muhasebe standartlarıyla tam uyumlu) TFRS hükümlerine göre bu kuruluşlar tarafından hazırlanan bilanço, gelir tablosu, nakit akış tablosu, öz kaynak değişim tablosu gibi finansal tablolar denetlenmektedir. Bankaların zorunlu bağımsız denetimleri, IFAC tarafından yayımlanan uluslararası denetim standartlarıyla tam uyumlu BDS’lere göre yürütülmektedir. Denetçiler, sözkonusu denetimi yürütürken KGK tarafından yayımlanan (IFAC tarafından yayımlanan Etik Kurallar ile tam uyumlu) Bağımsız Denetçiler İçin Etik Kurallar (Bağımsızlık Standartları dâhil) hükümlerine uygun hareket etmek zorundadır.
FAİZSİZ FİNANS BAĞIMSIZ DENETİM KAPSAMI
Diğer taraftan faizsiz finans bağımsız denetimi, faizsiz finans kuruluşlarının finansal tablolarının tüm önemli yönleriyle fıkhi ilke ve kurallara, FFMS’lere ve finansal kuruluşun faaliyet gösterdiği ülkede geçerli ulusal muhasebe standartları ve uygulamalarına uygun olarak hazırlanıp hazırlanmadığına ilişkin bir görüş vermesini içeren denetimdir. Bu denetimlerde, denetim kıstası zorunlu bağımsız denetimdeki denetim kıstasının (TFRS) yanı sıra faizsiz finans ilke ve kurallar ile FFMS’leri de içermektedir.
FFDS’lerdeki ve Faizsiz Finans Kuruluşlarının Bağımsız Denetimini Yürüten Denetçiler İçin Etik Kurallar’daki hükümler sırasıyla BDS’ler ve Bağımsız Denetçiler İçin Etik Kurallar’dan (Bağımsızlık Standartları dâhil) beslenen fakat bu kurallardan ayrılan yönleri de olan standartlardır. Ayrılan yönlerinin bulunması ise bu standartların düzenledikleri alanın (faizsiz finans) muhteviyatından kaynaklanmaktadır. Şöyle ki FFDS’ler ve Faizsiz Finans Kuruluşlarının Bağımsız Denetimini Yürüten Denetçiler İçin etik kurallar, ülkemizde zorunlu olarak değil, ihtiyari olarak uygulamaya sokulan düzenlemelerdir ve uygulanacakları alan ise faizsiz olarak nansal faaliyette bulunan aralarında katılım bankaların da yer aldığı faizsiz finansal kuruluşlarıdır. Bahse konu düzenlemelerin BDS’ler ve Bağımsız Denetçiler İçin Etik Kurallar’dan (Bağımsızlık Standartları Dâhil) ayrılan yönleri tam olarak uygulandıkları bu alana ilişkin özel düzenlemelerdir.
FAİZSİZ FİNANS KURULUŞLARI, FFMS’LERİ İHTİYARİ OLARAK UYGULAYABİLECEKTİR
Bu minvalde faizsiz finans kuruluşları, faizsiz finans hükümlerine uygun olarak finansal tablo hazırladıklarında FFMS’leri ihtiyari olarak uygulayabilecektir. FFMS’lere göre hazırlanmış finansal tabloların bağımsız denetiminde ise bağımsız denetçiler FFDS’leri ihtiyari olarak uygulayabilecektir. Yapılacak bu denetim, TTK uyarınca yapılacak bağımsız denetimin yerine geçmeyecektir. Bağımsız denetçiler, faizsiz finans kuruluşlarının faizsiz finans standart, ilke ve kurallarına göre hazırlanmış finansal tabloların denetimiyle sınırlı olmak üzere, Faizsiz Finans Kuruluşlarının Bağımsız Denetimini Yürüten Denetçiler İçin Etik Kurallar hükümlerine ihtiyari olarak uygun hareket edebilecektir.
KGK Denetim Standartları Dairesi Başkanı Hasan Gül, KGK Uzmanı Sezayi Toprak
