Dayanışma 2.0: Kitlesel Fonlama

Kitlesel fonlama kısaca; herhangi bir ürün, hizmet veya proje için gerekli parasal kaynağın bireylerden/kitleden sağlanması olarak biliniyor.

Kapak Konusu 12.01.2021, 23:40 12.04.2021, 12:35

Kitlesel fonlama kısaca; herhangi bir ürün, hizmet veya proje için gerekli parasal kaynağın bireylerden/kitleden sağlanması olarak biliniyor.

Boston Bilim Fuarı’nda bir firma ilgimi çekmişti. Bisikletin arka tekerinin göbeğine takılacak bir sistem ile tüm bisikletleri elektrikliye çevirebilen bir alet tasarlamışlardı. Gelecek vadeden bir ürüne benziyordu. Deneme yapmak için mail adresimi vermiş fakat sonrasında fırsat bulamamıştım. Aynı firmadan yaklaşık bir yıl sonra aldığım mail, yeni bir ürün geliştirdiklerini ve istersem bu ürüne hissedar olabileceğimi söylüyordu. 100 dolar veya üzerindeki bir oranla destek olunabileceği ve firma hisselerinin yüzde 10’unun bu şekilde satılacağı belirtiliyordu. Ayrıca vereceğimiz destek oranında bir indirim ile yeni geliştirdikleri kiti satın alabileceğimizi belirtiyorlardı. Firmanın yaptığı, tüm dünyada hızla yayılan hisse bazlı kitlesel fonlamanın tipik bir örneğiydi. Sadece ABD’de, 2019’da halk tarafından fonlanan bu tür girişimlerin sayısı 1000’i, fonlama miktarı ise yarım milyar doları geçmiş durumda. Bu ise kitlesel fonlama türlerinden sadece biri.

Kitlesel fonlama nedı̇r?

Kitlesel fonlama kısaca; herhangi bir ürün, hizmet veya proje için gerekli parasal kaynağın bireylerden/kitleden sağlanması olarak biliniyor. Fikri olan ama bunu gerçekleştirmek için yeterli miktarda maddi kaynağı bulunmayan kimseler bu yöntemle bireylerden destek talep ediyorlar. Kitlesel fonlama, eskiden imece olarak bilinen yöntemin iletişim ve finans teknolojileri ile birleştiğinde nasıl etkili bir araca dönüştüğünün de bir göstergesi. Tüm dünyada kullanımı her sene artan bu yöntem ile bireyler, internet platformları üzerinden yaptıkları küçük katkıları anlamlı çıktılara dönüştürüyor. Başlangıç aşamasındaki bir girişim veya sosyal proje bu şekilde desteklenebiliyor. Hâl böyleyken dünyadaki kitlesel fonlama platformlarının sayısı 2000’i, kitlesel fonlama hacmi ise 80 milyar doları aşmış durumda bulunuyor. Dayanışmanın, finansmanın ve imecenin yeni yüzü olan kitlesel fonlamanın yaygın olarak kullanılan dört türü bulunuyor:

Borç Bazlı Kitlesel Fonlama
Hisse/Pay Bazlı Kitlesel Fonlama
Bağış Bazlı Kitlesel Fonlama
Ödül Bazlı Kitlesel Fonlama

Kı̇tlesel fonların ı̇şleyı̇şı̇ nasıl gerçekleşı̇yor?

Hisse temelli kitlesel fonlamada destekçiler, online platformlar üzerinden girişimlerin resmî ortağı oluyor. Borç bazlı kitlesel fonlamada ise girişimlere belli şartlarda borç veriliyor. Böylece hisse veya borç bazlı fonlamanın yaptığı en önemli katkı, girişimler için yeni bir finansman imkânı sağlaması oluyor. Verilen borca karşılık, yıllık sabit bir gelir ve firmanın yaptığı kâra göre değişen bir kâr payı alınıyor. Borç temelli kitlesel fonlamanın vadesi beş ila 10 yıl arasında değişiyor. Ayrıntılarına bakıldığında, vatandaşlar tarafından yapılan küçük katkılarla desteklenen bu finansman modellerinin gözdesinin, yüzde 76 ile borç temelli kitlesel fonlama olduğu görülüyor. Hisse bazlı kitlesel fonlama ise yüzde 21 ile onu takip ediyor. Bahse konu borç ve hisse bazlı kitlesel fonlamanın hacmi her yıl artıyor. Avrupa’da 2017’de bu yöntemler ile 24 bin işletmeye 1,7 milyar dolar finansman sağlandı. Bu alternatif finansmanın hedef kitlesi ise finansmana erişebilecek büyük firmalardan ziyade gelecek vadeden, kanıtlanmış bir ürünü veya hizmeti olup da mali desteğe ihtiyaç duyan yenilikçi girişimler oldu. Önceki yıllarda bu kitlesel fonlama türleri çok küçük bir yer tutsa da teknolojik imkânların gelişmesi ve ilgili hukuksal boşluğun doldurulması ile hacimleri her yıl artıyor. 2019 itibarı ile İngiltere’de hisse ve borç bazlı kitlesel fonlama, girişimlere yapılan toplam yatırımların yüzde 16’sını oluşturacak seviyeye geldi.

En bilinen kitlesel fonlama türlerinden bir diğeri ise ödül bazlı kitlesel fonlama platformları. Burada girişimciler, internet platformları üzerinden projeye/girişime desteği karşılığında kullanıcılara maddi veya maddi olmayan birtakım ödüller sunuyor. Örneğin su altı dronu, evde dikey tarım yapmaya imkân veren bir set ya da çekilmek istenilen belgesel için gereken finansmanı bazı mükâfatlar karşılığında kitlesel fon şeklinde toplamanız mümkün. Mükâfatlar ise sunulan desteğe göre genelde; ürün setinde indirim, teşekkür yazısı, tişört veya belgeselin ilk gösterimine davet gibi türlerden oluşuyor. Yasal mevzuatın daha esnek olması dolayısıyla ödül bazlı kitlesel fonlama daha yaygın bir tür olarak karşımıza çıkıyor. Dünyada en çok bilinen kitlesel fonlama platformları ise şunlar: GoFundMe, Indiegogo, Kickstarter, Patreon ve Teespring. Bunlardan sadece Kickstarter, kurulduğu 2010 itibarıyla 815 milyon dolar fon topladı. Toplamda 4,9 milyon kişiden sağladığı fonlar ile 50 bin projenin gerçekleşmesine aracılık etti. Projelere bakıldığında ise film, müzik, gazetecilik, oyun, teknoloji, yayıncılık ve gıda gibi birçok alana yayıldığı görülüyor. Bağış bazlı kitlesel fonlama ise geleneksel yardım faaliyetlerinin daha düzenli ve çerçevesi belli bir biçimde yapılmasına imkân tanıyor. Örneğin, ABD’de faaliyet gösteren Donorschoose adlı kitlesel fonlama platformu, öğretmenlerin ihtiyaçlarının vatandaşlar tarafından karşılanması için kurulmuş bir platform. Özellikle de sosyal devlet anlayışının bulunmadığı ülkelerde bağış bazlı kitlesel fonlama yoluyla ihtiyaç sahibi insanlara veya çevre kampanyalarına destek olunuyor. Her yıl hazırlanan Avrupa Alternatif Finansman Raporu, bu süreçte kazanılan deneyimlerin, geliştirilen yeni teknolojilerin ve vatandaşların bu yeni finansman türüne olan ilgisinin arttığına dikkat çekiyor.

Kitlesel fonlama Türkı̇ye’de ne durumda?

Türkiye’de ise 2020 Aralık itibarıyla altı adet ödül veya bağış bazlı kitlesel fonlama platformu faaliyet yürütüyor. Henüz hisse veya borç temelli herhangi bir platform bulunmazken bir firmanın (Fonbulucu) Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’na (BDDK) lisans başvurusu yaptığı biliniyor.Elimizdeki başarılı örnekler, gerekli hukuksal çerçevenin sağlanması ve bilinirliğinin artması durumunda kitlesel fonlamanın hem girişimciler hem sivil toplum kuruluşları hem de kamu kurumları açısından alternatif bir finansman kaynağı olabileceğini ortaya koyuyor.

Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Seyithan Ahmet Ateş